Onderhoud daken
Historische daken zijn allesbepalend voor het karakter van uw monument, of het nu gaat om een pannendak, een rietdek of een dekking met leien. Een goed aangelegd dak kan lang meegaan, mits het goed wordt onderhouden. Ook de dakgoten van historische panden hebben regelmatig aandacht nodig in de vorm van schoonmaken en onderhoud.
Op deze pagina vindt u praktische tips voor het onderhouden van verschillende soorten daken en dakgoten.
Historische daken onderhouden
Een historisch dak geeft een monument karakter, maar dit soort daken moeten wel goed onderhouden worden. Pas op met het isoleren van historische daken; dit heeft vaak onvoorziene gevolgen voor de vochthuishouding in het gebouw. Schakel bij reparaties van uw monumentale dak altijd een professioneel bedrijf in.
Pannendaken
De dakpannen op uw dak bepalen voor een belangrijk deel de uitstraling van het gebouw. Bij restauraties gaan er nog weleens bijzondere dakpannen verloren. Het is aan te raden om te onderzoeken om welk type pannen het bij u gaat en te kijken of die nog verkrijgbaar is.
Onderhoud en inspectie
Pannendaken zijn duurzaam, maar hebben wel onderhoud nodig. Met deze tips houdt u zelf in de gaten of uw dak nog in goede staat is.
- Let op of er pannen van het dak zijn afgewaaid of dat de mortel is uitgevallen.
- Kijk of de pannen niet gebroken, gescheurd, kromgetrokken of poreus zijn.
- Kijk uit dat bij harde wind de pannen niet worden opgetild. Dit komt vaak voor bij een geringe dakhelling, meestal minder dan 25°.
- Verwijder klimplanten. Deze kunnen onder de pannen groeien en ze verschuiven.
- Door vogelnesten onder de pannen kan het dak verrotten. De flora en faunawet verbiedt het weghalen van de nesten zonder een alternatief te bieden. De Vogelbescherming Nederland levert vogelvides die u onder de dakrand kan plaatsen.
- Let op of de panlatten – de horizontale latten die de pannen dragen – in goede staat zijn.
- Houd de vernageling in de gaten. Als deze roest, kunnen de pannen verschuiven.
Leien dak
Er zijn grofweg twee soorten leien daken. Maasdekking is dakbedekking door middel van rechthoekige leien. Rijndekking bestaat uit schubvormige leien. De levensduur van een leien dak kan variëren van 30 tot wel 100 jaar.
Onderhoud en inspectie
Slechte leien zijn vaak goed te herkennen omdat ze afwijken qua kleur. Soms zijn ze opgezwollen of poreus. De klank van de lei zegt ook iets. Een ‘ervaren oor’ is dan wel noodzakelijk. Lekkages kunnen ontstaan doordat leien zijn gebroken, gescheurd of gevallen. Een kapotte lei moet zo snel mogelijk worden vervangen. Zijn er veel leien tegelijk beschadigd, probeer dan te achterhalen wat de oorzaak is. Wellicht heeft het te maken met de onderhoudstoestand, bevestiging, levensduur of onderliggende constructie. Voor meer tips zie de brochures: Leien in Maasdekking, Leien in Rijndekking en Vervangende stenen afwerken.
Rieten dak
Als het een beetje meezit, kan een rieten dak 80 jaar oud worden. Er zijn echter veel factoren die de kwaliteit van het rietdek kunnen beïnvloeden.
Onderhoud en inspectie
De lengte van het dakschild, de dikte van het rietdek, de toegepaste bindtechniek en de kwaliteit van de constructie spelen een rol in de levensduur van een rieten dak. Ook de hellingshoek is belangrijk; hoe steiler het dak, des te sneller het regenwater wordt afgevoerd. Calamiteiten zoals storm en brand kunnen een abrupt einde maken aan een rieten dak. Maar ook wijzigingen in de dakconstructie, de manier waarop de ruimten onder het dak worden gebruikt en de kwaliteit van het onderhoud beïnvloeden de levensduur. Om eventuele schade bijtijds te herstellen is het dan ook aan te raden om het dak jaarlijks te (laten) inspecteren.
Dakkapellen en dakramen
Een nieuw dakraam of dakkapel brengt veel ruimte en licht waardoor er op zolder extra leefruimte ontstaat. Het is echter een grote inbreuk op de monumentale kapconstructie. Het is dan ook niet toegestaan om zonder meer een dakkapel of dakraam op uw monument te plaatsen. Informeer eerst bij de monumentenambtenaar van uw gemeente. Ook bij de reconstructie van een verdwenen dakraam of dakkapel is het aan te raden om met uw gemeente in overleg te gaan. Er zijn geen financieringsmogelijkheden bij een reconstructie.
Aandachtspunten bij plaatsing van dakkapel of raam
- Plaats een dakraam altijd tussen de sporen of spanten van het dak.
- Kijk goed naar de verhouding tussen dakramen en het dakoppervlak. Het gesloten karakter van het dak moet gehandhaafd blijven.
- Overweeg alternatieve oplossingen. Leveren daglichtlampen niet voldoende licht op? Kunnen lichtkokers die het licht reflecteren een uitkomst bieden?
- Voor de isolatie van een keuken of een badkamer zijn vaak meerdere afvoeren in het dak nodig. Probeer het aantal te beperken door ze te bundelen. Soms kunnen schoorstenen opnieuw worden gebruikt of opgemetseld.
Dakgoten onderhouden en schoonmaken
Veel monumenten zijn uitgerust met goten en hemelafvoeren van zink of koper. Deze materialen worden vaak toegepast vanwege hun lange levensduur. Het is wel noodzakelijk om ze regelmatig schoon te maken en te onderhouden.
Dakgoten schoonmaken
Het water in de goot moet snel kunnen doorstromen. Als er permanent water in blijft staan, zal de goot sneller slijten of beschadigen. Daarom is het aan te raden om twee keer per jaar de dakgoten schoon te maken en te inspecteren. Als er bomen in de buurt van uw pand staan, is het zinvol om vaker te controleren of er bladeren in de dakgoot liggen.
Waarschuwingssystemen
Bij slecht bereikbare goten of dakgoten met een lage achteropstand is het verstandig om een waarschuwingssysteem in te bouwen. De achteropstand is de kant waar de dakgoot aan het dakvlak grenst. Hier moet de gootbekleding minstens 3 cm hoger zijn dan aan de buitenkant.
Plaats vlakbij de regenpijp een van de volgende hulpmiddelen in de dakgoot:
- een spuwertje: een gesoldeerd pijpje bovenin de dakgoot;
- vergaarbak met spuwer;
- een verklikker: een kleine v-vormige inkeping in de kopse kant van de goot waar het water als eerste overheen stroomt.
Als de regenpijp verstopt zit, zal het water door het spuwertje naar buiten gutsen en wordt de bewoner gewaarschuwd. Spuwers en verklikkers moeten dus op plaatsen zitten waar de eigenaar het euvel ook kan zien, zoals aan de voorgevel of bij de voordeur.
Aanleg en onderhoud
Koperen en zinken goten hebben doorgaans een lange levensduur. Dit geldt echter alleen als het materiaal vakkundig wordt toegepast.
Tips voor de aanleg en het onderhoud:
- De aanleg van een goot is vakwerk. Schakel daarom altijd een professioneel bedrijf in. Kom met het bedrijf een garantietermijn overeen, voor het geval er na de werkzaamheden toch gebreken of onvolkomenheden zijn.
- Let op dat de goten niet bij te lage temperaturen (zink niet minder dan 12 ˚C, koper 15 ˚C) worden aangebracht in verband met het uitzetten en krimpen van de metalen.
- Zorg voor voldoende speling. De bekleding van de goten mag niet te strak in de gootbetimmeringen liggen. Het materiaal moet de ruimte hebben om uit te kunnen zetten. Zet de goten daarom niet vast met nagels maar met klangen. Ook moet er voldoende speling zijn bij in de goot staande dakkapellen, hoekoplossingen en steekpijpen van hemelwaterafvoeren.
- Let erop dat afvoeren niet direct tegen de muur worden bevestigd. Zorg voor voldoende tussenruimte, zodat bij lekkages de muur niet onmiddellijk nat wordt.
- Wanneer een koperen goot uitkomt op een zinken goot kan dit leiden tot galvanische corrosie. Bij galvanische corrodeert het minst edele metaal (in dit geval zink). Andersom (een zinken goot die uitkomt op een koperen goot) gaat het wel goed.
- Let op bij bitumen dakbedekking. In A.P.P. gemodificeerd bitumen zitten zeer agressieve stoffen die door regen uitspoelen en lood, zink en koper aantasten. Het is dan ook aan te raden om de bitumen bedekking met leislag in te strooien.
-
Bladkoper op monumenten
Lees de publicatie van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed over bladkoper op monumenten.
-
Bladlood op monumenten
Lees de publicatie van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed over bladlood op monumenten.
-
Bladzink op monumenten
Lees de publicatie van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed over bladzink op monumenten.
Uw monument onderhouden
Een historisch pand of monument heeft vaak veel karakter. Deze panden hebben echter ook meer aandacht nodig op het gebied van onderhoud. Gelukkig zijn er veel dingen waar u zelf mee aan de slag kan, of een expert voor inschakelt.
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) speelt vooral een rol bij rijksmonumenten. Ze wijzen namens de minister van OCW rijksmonumenten aan, verlenen subsidie voor restauratie en onderhoud, houden het rijksmonumentenregister bij en adviseren gemeenten bij ingrijpende wijzigingen van rijksmonumenten. Verduurzaming van monumentaal erfgoed is essentieel voor de instandhouding op langere termijn. Om die reden heeft de RCE het initiatief genomen voor het Ontzorgingsprogramma Verduurzaming Monumenten (2023-2025).
