Vocht: wat zijn de belangrijkste adviezen voor eigenaren
In Nederland komt in veel gebouwen een vorm van vochtoverlast voor, met name in monumentale, oudere gebouwen. De aanpak van vochtproblemen in monumenten is daarom belangrijk, niet alleen voor het binnenklimaat, maar ook voor het behoud van ons erfgoed.
De aanpak van vochtproblemen
Een deel van de oorzaken van een vochtig binnenklimaat ligt binnen de directe invloedsfeer van de bewoners. Soms ligt de oorzaak van een ongezond binnenklimaat echter buiten de directe invloed van de bewoners. Het betreft dan bouwkundige oorzaken die het binnenklimaat nadelig beïnvloeden. Bij optrekkend vocht wordt dan al snel gedacht aan het injecteren van de constructie zodat er een horizontaal vochtscherm in de constructie ontstaat. Bij doorslaand vocht wordt vaak gedacht dat hydrofoberen de oplossing is.
Meer over vochtproblemen op de website van Bewoond Bewaar
Tips en adviezen bij overstroming
- Neem voldoende tijd om de muren te laten opdrogen; afhankelijk van de dikte van de muren kan dit tot duren tot een half jaar of nog langer
- Loszittende pleisterlagen verwijderen om opdrogen van muren te versnellen en schimmelvorming zoveel mogelijk te voorkomen
- Houten plinten vervangen en nat geworden deuren op vlakke ondergrond op ventilatielatjes leggen zodat ze zo weinig mogelijk krom trekken
- Beschadigde vloeren vervangen, met name houten vloeren maar in sommige gevallen ook tegelvloeren die losgeraakt zijn
- Soms zijn er scheuren ontstaan of moeten mensen er alert op zijn dat deze nog kunnen ontstaan; bij buitenmuren is vooral schade bij mergel duidelijk zichtbaar en zal men er rekening me moeten houden dat tijdens het droogproces schaaldelen nog kunnen afvallen
- Foto’s met datum er op maken van huidige toestand zodat eventuele vervolgschade die nog kan ontstaan aan de hand van foto’s te bewijzen is
- Neem vrijblijvend contact op met Monumentenwacht: de monumentenwachters komen graag bij u langs en maken een opname om de schadebeelden vast te leggen en voorzien u van advies over de te nemen maatregelen
Het binnenklimaat
Mensen zijn gemiddeld 85% van hun tijd binnen, waarvan 70% in hun eigen woning. Allerlei stoffen die in het binnenmilieu vrijkomen kunnen zich bij onvoldoende ventilatie ophopen. Het verbeteren van het binnenmilieu van woningen, scholen en kindercentra is een van de speerpunten uit de Nationale aanpak Milieu en Gezondheid van de overheid.
Onderhoudswijzer: vochtbelasting in buitenmuren
Een monument is net als elk ander gebouw gebaat bij een stabiel evenwicht tussen de opname en de verdamping van vocht in het muurwerk. Door bijvoorbeeld een te hoge grondwaterstand of uitgesleten pleisterwerk kan deze vochthuishouding verstoord raken. Een hoge vochtbelasting in het buitenmuurwerk van een monument kan veel schade veroorzaken, zowel buiten als binnen. Deze onderhoudswijzer gaat in op de preventieve maatregelen die u als eigenaar zelf kunt treffen om vochtschade in uw monument te voorkomen. Om schade aan het monument als gevolg van een hoge vochtbelasting te verhelpen, zijn diverse herstelwerkzaamheden mogelijk in de grond, het voegwerk en het pleisterwerk. Wanneer preventief ingrijpen ontoereikend blijkt, kan een horizontaal drainagesysteem worden aangelegd dat het overtollige grondwater via drainagebuizen afvoert.
Aan bod komt:
- Oorzaken en gevolgen van een te hoge vochtbelasting in de buitenmuren
- Preventieve maatregelen ter voorkoming van vochtproblemen
- Herstelwerkzaamheden van vochtschade aan het buitenmetselwerk
- Aanleg van een ondergronds drainagesysteem
Ventileren, ventileren, ventileren
-
Hoe houd ik het vocht in mijn pand onder controle?
Vocht is in een pand waarin geleefd wordt onontkoombaar en het kan funest zijn voor een monument. Wij hebben wel eens van een expert gehoord dat er drie maatregelen te nemen zijn tegen vocht in het pand, namelijk: ventileren, ventileren, ventileren. Dat klinkt flauw, maar het is echt waar! Met voldoende ventilatie in uw pand houd u het vochtprobleem onder controle. u kunt hiervoor de kanalen gebruiken die al in het pand aanwezig zijn, zoals rookkanalen of schuiframen. Maar hoe zorgt u tegelijkertijd voor een aangenaam binnenklimaat? Want we hadden net die kieren gedicht, die zorgden voor tocht en energieverlies.
Welke slimme oplossingen heeft u gevonden?
-
'Schimmel, hoe kom je ervan af?'
We leggen de meest voorkomende kwesties rondom vocht voor aan Angelina Valleau, zij werkt bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed als adviseur bouwkunde voor Limburg, en Thieu Tubeé, hij is monumentenwachter bij Monumentenwacht Limburg.
‘Schimmel is echt vochtprobleem nummer 1,’ zegt Angelina Valleau. ‘Eigenaren van monumenten willen graag comfortabel wonen en ook betaalbaar. Daarom is verduurzamen van monumenten aan de orde van de dag. Veel mensen beginnen met het dichten van alle kieren en gaten van het monument. De van nature ademende buitenkant van een monument wordt dicht gekit. Maar daardoor stapelt de vochtigheid in huis zich op! In veel panden zie je dat de CO2 waarde in huis en de relatieve luchtvochtigheid allebei te hoog zijn hoger dan RV 50% -60%. Die luchtvochtigheid zorgt voor schimmel en ook nog eens voor een niet zo comfortabel voelend binnenklimaat. Droge lucht krijg je nu eenmaal beter op temperatuur dan vochtige lucht. Wat je daaraan kan doen? Ventileren!’ Thieu Tubeé herkent het schimmelprobleem uit zijn werkpraktijk. ‘Met name in badkamers, waar in monumenten vaak moeilijk een ventilatiesysteem aan te leggen is, zie je de schimmelvorming. Er zijn vaak wel manieren te vinden om ook hier de lucht in beweging te krijgen.’Maar als ik mijn ramen openzet, of de kieren laat bestaan, dan gaat het tochten…
Angelina: ‘Toch is vaker de ramen openzetten een belangrijke stap om schimmel te weren uit je huis. In veel moderne woningen is mechanische ventilatie, je zou ook kunnen uitzoeken of dat een optie is in je pand. Vaak is het in monumenten lastig om al het leidingwerk netjes weg te werken. Mijn ervaring is dat je het qua comfort niet merkt wanneer je kiepramen boven de 1.80m openzet. Dus dat is de meest voor de hand liggende optie.’ Thieu: ‘Ik ken monumenten waar het wel degelijk gelukt is een ventilatiesysteem te plaatsen in de badkamer. En wat de andere ruimten betreft ben ik het met Angelina eens: alles potdicht afsluiten is geen goed idee. Wanneer wij met eigenaren in gesprek gaan over de verduurzaming van het pand, lukt het vaak wel om mensen daarvan te overtuigen.’
Een ruimte waarvan eigenaren vaak zeggen dat ze er erg veel last van vocht hebben, is de kelder.
Angelina: ‘Ook hier geldt: ventileren! Mensen hebben de neiging om alles dicht te maken, maar kelders hadden van oudsher altijd een raampje of een luikje dat open stond.’ Thieu: ‘Bij de overstromingen in de afgelopen zomer zijn er natuurlijk veel kelders volgelopen. Je zag overal hoe hoog het water had gestaan. Het advies is hier: de muren, vaak mergel, heel rustig laten opdrogen voor je er wat aan doet. Dat kan wel een half jaar tot een jaar duren.’
Lees ook: Vocht wat zijn de belangrijkste adviezen voor eigenaren
Tip van Angelina
‘Er is simpele CO2 meetapparatuur te koop of te huur, waarmee je ook de relatieve luchtvochtigheid kan meten in je pand. Doe eens een tijdje die metingen, om zicht te krijgen op je binnenklimaat. Te veel vocht in de binnenruimte is slecht voor het pand, opwarmen lukt niet goed, dus voelt het oncomfortabel, maar minstens zo belangrijk: het is ook nog eens heel ongezond.’ Thieu: ‘Abonnees van de Monumentenwacht kunnen bij een inspectie ook een meting laten doen, de Monumentenwacht heeft daarvoor de meetapparatuur in huis.’ -
'Het voegwerk onderaan de buitenmuren is aangetast door opspattend regenwater, hoe ga ik hiermee om?'
We leggen de meest voorkomende kwesties rondom vocht voor aan Angelina Valleau, zij werkt bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed als adviseur bouwkunde voor Limburg, en Thieu Tubeé, hij is monumentenwachter bij Monumentenwacht Limburg.
Angelina vertelt: ‘Voegwerk is bedoeld om te zorgen voor goede afvoer van water langs de muren. Als je voegwerk is aangetast, krijg je dus water in je muur. Twee dingen staan je hier te doen. Allereerst het voegwerk vervangen. Maar ga vervolgens op zoek naar de oorzaak. Opspattend regenwater komt vaak door een harde ondergrond langs de muur. Met het aanbrengen van een grindstrook met eronder een infiltratiesysteem spat het water minder op en je zorgt voor opname en afvoer van het regenwater.’ Thieu vult aan: ‘Bij het vernieuwen van voegwerk is het belangrijk erop te letten dat het oude voegwerk diep genoeg weggehaald wordt. Je moet zeker anderhalf keer de breedte van de voeg vervangen, anders heb je binnen de kortste keren weer losrakend voegwerk.’
Zijn er nog meer vochtproblemen waar eigenaren alert op moeten zijn?
‘Mosgroei op leien of pannendaken zijn een teken dat de dakbedekking vocht opneemt. Ook hier is de afvoer van het water niet meer optimaal. Dat betekent dat de dakbedekking aan vervanging toe is. En verder denk ik dat je als eigenaar van een monument moet letten op de oorspronkelijke functies van ruimtes in je pand. Denk goed na over waar je moderne toevoegingen, zoals technische apparatuur, in je pand een plek geeft. Wij hebben bij de wateroverlast in Limburg gezien, dat veel schade ontstond door ondergelopen kelders waarin veel technische apparatuur stond. Mensen die vroeger bouwden, hielden er rekening mee dat een ruimte die zo eens in de zoveel tijd kon onderlopen. Daar moet je dus geen waardevolle spullen plaatsen. Dat boerenverstand van toen is echt van grote waarde!’ Thieu vult aan: ‘Bij grotere panden, zoals kerken of kastelen, komen eigenaren soms tijden niet op zolder. Daar kan dan een lekkage zijn die al langer aan de gang is. Inspecteer het pand regelmatig op lekkage, is dus ons advies.’
Loszittende pleisterlagen door het zouten en vocht, hoe moet je daarmee omgaan?
‘Die pleisterlagen zijn vaak dampdicht. Maar door de wateroverlast is er nu meer vochttransport in de muren. De pleisterlagen raken hierdoor los. Hier heb je echt geduld nodig, veel geduld. Het kan zo een half jaar of langer duren voor de muren voldoende droog zijn. Pas daarna kan je nieuwe pleisterlagen, dampopen, gaan aanbrengen. Veel commerciële bedrijven gunnen zichzelf die tijd niet, die willen dat alles er voor hun klanten weer netjes uitziet. Maar iets langer de muren laten drogen is echt verstandiger.’ Thieu zegt: ‘Ik heb ook schade gezien bij dampopen lagen, zoals bij oude kalkmortels. Die vallen als zand van de muren af. Wij adviseren eigenaren nu: haal alles wat los zit van de muren af en laat het goed drogen. Daarna weer een dampopen, altijd dampopen!, pleisterlaag aanbrengen. Dampdichte lagen op muren aanbrengen, dat moet je niet willen. Want als je daar water achter krijgt, dan zoekt het water altijd zijn weg, desnoods hogerop.’
Tips van Thieu
Allereerst (beginnende) zoutschade in een vroeg stadium herkennen en vaststellen of de uitslag niet wordt veroorzaakt door uitbloeiende kalk (wat vrij onschuldig is). Vervolgens achterhalen wat de oorzaak is van het probleem. Daarbij is de belangrijkste vraag waar het vocht vandaan komt; tegen de aanwezigheid van zout is meestal weinig te doen. Verder kan Monumentenwacht helpen geschikte partijen te vinden om de schade nader te onderzoeken en/of te herstellen, aangeven wat dergelijke maatregelen ongeveer mogen kosten en of ze subsidiabel zijn.Wat kunt u zelf doen?
Ook als de oorzaken zo veel mogelijk zijn weggenomen, zullen er voorlopig nog zouten uitbloeien. Deze kristallen kunnen het best worden verwijderd met een droge, niet te harde borstel. Gebruik hierbij geen water. Zorg steeds voor voldoende ventilatie in vochtige ruimtes. Dat is nuttiger (en goedkoper) dan het plaatsen van vochtvreters.Meer informatie
Voor de eerste stappen op het verduurzamingspad kunt u contact zoeken met een adviseur met kennis van erfgoed. Gecertificeerde adviseurs vindt u in de SpecialistenWijzer van www.monumenten.nl. Een voorbeeld is de provinciale Monumentenwacht, zij denken graag met u mee. Alles over verduurzamen leest u hier.
Lees ook: Vocht wat zijn de belangrijkste adviezen voor eigenaren -
'Wij zien sporen van zouten in de muren, hoe erg is dat en wat doen we daaraan?'
We leggen de meest voorkomende kwesties rondom vocht voor aan Angelina Valleau, zij werkt bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed als adviseur bouwkunde voor Limburg, en Thieu Tubeé, hij is monumentenwachter bij Monumentenwacht Limburg.
Angelina: ‘De zouten zitten in de gemetselde muren van woonhuizen, maar bijvoorbeeld ook in de muren van herbestemde stallen, dat zien we veel. Bij de herbestemming is de vloer vaak aangepakt, maar de muren niet. In die muren zitten mineralen, daar ingetrokken door de ontlasting van de dieren jarenlang. Met het verwarmen van de ruimte, worden de muren ook warm en daardoor ontstaat er transport van zouten in de muren. Een oplossing is een losse voorzetwand voor de buitenmuren plaatsen. Daarmee voorkom je dat de muur warm wordt. Op onze site is hierover een handige publicatie(external link) te vinden.’
Thieu vult aan: ‘Transport van zouten in muren is een moeilijk probleem. In ieder materiaal zitten zouten en dan komen er nog eens zouten van buitenaf bij. We zien het ook in de ruimte waar kunstmest opgeslagen lag of bij buitenmuren die vlak langs de openbare weg liggen. Daar komt dan het zout uit strooiwagens tegenaan. Die zijn oorzaken van buitenaf waar je niet zoveel aan kan doen, maar waar je wel alert op moet blijven. Het probleem is niet zozeer dat de witte of grijze uitslag er niet fraai uitziet; ernstiger is dat de combinatie van zout en vocht schade veroorzaakt aan gemetselde constructies. Voegmortel kan verpoederen, bakstenen kunnen afschilferen en op termijn zelfs uiteenvallen, metselmortel kan zijn samenhang verliezen, verf kan gaan bladderen, pleisterwerk kan donker en vies worden en van de ondergrond loslaten, tegels kunnen van de muur worden gedrukt, ingemetseld ijzerwerk kan versneld roesten en koppen van houten balken kunnen versneld verrotten.
De problematiek van zout en vocht kan niet altijd structureel worden opgelost. Veruit de belangrijkste preventieve maatregel is ervoor zorgen dat metselwerk droog blijft. Zouten zonder vocht vormen geen schadeprobleem. Veel vocht zonder zouten is om allerlei redenen bijna altijd een ernstig probleem. Veel vocht met zouten is nog een graadje erger. De kern van het probleem is dat in een vochtige omgeving zouten zich, in opgeloste vorm, door de poriën in het metselwerk kunnen bewegen. Aan de buitenkant verdampt het vocht en vormen de zoutdeeltjes kristallen; in de voeg- en metselmortel drukken de zoutkristallen door hun expansiekracht het voegwerk los.
Lees ook: Vocht wat zijn de belangrijkste adviezen voor eigenaren
Vind uw specialist tegen vocht
Zoekt u een specialist voor onderhoud, restauratie of verduurzaming van uw monument? In deze gids vindt u voor elke werkzaamheid een geschikt bedrijf.
