Inleiding

Uit 42 onderdelen bestaand complex poortgebouwen met winkels en woningen, blokken winkelwoonhuizen, en blokken zogenaamde keukenwoningen in het in de jaren 1923-1927 tot stand gekomen Tuindorp Nieuwendam. De architect van de Gemeentelijke Woningdienst B.T. Boeyinga ontwierp naast het stratenplan van Nieuwendam ook de in dit complex genoemde poortwoningen en winkelwoonhuizen. De poortwoningen zijn gelegen aan de centrale, van west naar oost lopende verkeersweg: de Purmerweg. De winkelwoonhuizen liggen aan het ovale Purmerplein. De in dit complex genoemde keukenwoningen zijn ontworpen door de architect J.H. Mulder. Deze keukenwoningen bevinden zich achter de poortwoningen, aan de haaks op de Purmerweg gelegen zijstraten, alsmede aan de verbindende Edammer-, en Wognummerstraat. De acht poortgebouwen werden ingericht tot 16 woningen met winkels en zijn typologisch verwant aan de poorten in Disteldorp, Vogeldorp en Tuindorp Oostzaan. De uitvoering en detaillering is in Nieuwendam rijker. Gebouwd in de stijl van de Verstrakte Amsterdamse School, landelijke variant. De poortgebouwen aan de Avenhornstraat, Wijdenesserstraat en Oudorperstraat zijn identiek (type A). Die aan de Beemsterstraat (type B) hebben een bredere onderdoorgang, onderbroken door een steunpunt halverwege de twee weghelften.

Een en ander laat zich verklaren uit het feit dat de Beemsterstraat een belangrijke noord-zuid verbinding is. In de loop der jaren is veel authentiek venstermateriaal en zijn veel kozijnen met traceringen verloren gegaan. Zoals de verbouwing in 1968 van de oostgevel van Beemsterstraat 36: de deuropening en profilering en tracering werden vervangen door een gemetselde muur. De poortwoningen zijn in 1989 gerenoveerd met aandacht voor de toen nog aanwezige detaillering.

Omschrijving

Bij de bouw, uitgevoerd in baksteen en hout met hoge pangedekte kappen, is zoveel mogelijk gebruik gemaakt van gerationaliseerde methoden.

De winkelwoonhuizen aan het Purmerplein liggen symmetrisch in zes blokken rondom het ovale plein. In het midden een ruim plantsoen. Drie bouwblokken in het noorden, drie bouwblokken in het zuiden. Het middelste blok van elke groep van drie is kleiner. De vier langere blokken sluiten schuin op de twee kortere blokken aan. De erkers op de hoeken van het bouwblok wekken de indruk dat we te maken hebben met poortgebouwen. Aan de noordzijde is de huisnummerverdeling als volgt: Purmerplein 1-13; Purmerplein 15-19; Purmerplein 21-33. Aan de zuidzijdeis de verdeling als volgt: Purmerplein 2-14; Purmerplein 16-20; Purmerplein 22-34/36. Deze bouwblokken zijn hoger dan in de omringende en verder gelegen straten. In totaal zijn er 34 winkels met bovenwoningen. De winkels komen voor in zes verschillende typen: A t/m F. De langere blokken hebben daar waar de erker het blok afsluit een winkelplattegrond van het type C. De eerste winkels van de westelijke blokken (Purmerplein 1-2) hebben een plattegrond van het type A. De laatste winkels van de oostelijke blokken (Purmerplein 33-34/36) hebben een plattegrond van het type B. De korte blokken hebben daar waar de erker het blok afsluit een winkelplattegrond van het type D. Tussenliggende winkels hebben een plattegrond van het type E. Zo ontstond een volkomen symmetrische verdeling in winkelplattegronden. De winkels worden door een doorgaande brede luifel verbonden.

In 1958 werden de bergplaatsen achter de winkels aan het Purmerplein in opdracht van de Gemeentelijke Woningdienst vernieuwd. De bergplaatsen kregen een lichtkap. In 1984/1985 werd de begane grond veranderd en vernieuwd. De bestemming bleef gehandhaafd op 34 winkels met bovenwoningen.

De poortwoningen zijn zowel aan de noord- als zuidzijde van de Purmerweg geplaatst aan de uiteinden van de dwarsstraten. Zo is de verdeling van oost naar west en van noord naar zuid: Avenhornstraat 23-24; Avenhornstraat 17-18/Purmerweg 86; Beemsterstraat 39-42; Beemsterstraat 33-36/Purmerweg 92; Wijdenesserstraat 23-24; Wijdenesserstraat 17-18; Oudorperstraat 23-24; Oudorperstraat 17-18. Er laten zich twee typen onderscheiden.

De keukenwoningen liggen aan de haaks op de Purmerweg gelegen zijstraten en aan de afsluitende Edammer- en Wognummerstraat. Het geheel aan keukenwoningen maakte destijds deel uit van Groep M (no.3) van het bebouwingsplan Nieuwendam I. Aan weerszijden van de Purmerweg liggen de haaks hierop geplaatste zijstraten: Avenhornstraat, Beemsterstraat, Wijdenesserstraat en Oudorperstraat. Deze zijstraten liggen deels ten noorden en deels ten zuiden van de Purmerweg. De Avenhornstraat ten zuiden van de Purmerweg heeft zowel aan de even als aan de oneven zijde een bouwblok met acht keukenwoningen. Ook de Avenhornstraat ten noorden van de Purmerweg is zo opgebouwd. Op deze manier is bij de vier zijstraten in totaal sprake van zestien bouwblokken. Met uitzondering van het bouwblok aan de even zijde van de Oudorperstraat hebben de bouwblokken acht keukenwoningen. Genoemde uitzondering is op een andere wijze met de poortwoning aan de Purmerweg verbonden en heeft dienaangaande negen keukenwoningen. Aan de parallel aan de Purmerweg lopende Wognummerstraat (ten zuiden van de Purmerweg) ligt nog een zestal afsluitende bouwblokken, deels aan de flanken, deels tussen de zijstraten gelegen. Beschouwd vanaf de zijde van de Purmerweg ontstaan zo halfopen of U-vormige hoven. Ook aan de parallel aan de Purmerweg lopende Edammerstraat (ten noorden van de Purmerweg) ligt een vijftal dergelijke bouwblokken. Met uitzondering van het bouwblok aan de westzijde van de Edammerstraat (twee keukenwoningen) hebben de blokken aan genoemde parallelstraten vier keukenwoningen.

De keukenwoningen zijn in verschillende typen tot stand gebracht. De bouwblokken aan de zijstraten hebben aan de zijde van de Purmerweg elk een hoektype I A - woning. De tussenwoningen zijn alle van het type I A. Aan de zijde vanm de Wognummerstraat respectievelijk Edammerstraat hebben deze blokken een hoektype I A variant 1 - woning. De afsluitende bouwblokken aan de Wognummerstraat eindigen in een hoektype I A variant 2 - woning. De tussenwoningten zijn van het type I A variant. Het meest westelijk gelegen bouwblok, aansluitend op de bebouwing aan het Purmerplein, wordt afgesloten met woningen van het hoektype I A. De tussenwoningen zijn van het type I A. Waardering

Complex van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische en typologische waarde. Het geheel van blokken met winkelwoonhuizen, en poortgebouwen met woningen en winkels, en blokken zogenaamde keukenwoningen is van belang als kenmerkend onderdeel van een belangrijke realisatie van de tuinstadgedachte in Nederland, alsook wegens de introductie van rationalisatie bij traditionele bouwmaterialen. Verder van algemeen belang uit stedebouwkundig en sociaal-historisch oogpunt alsook uit het oogpunt van de ontwikkeling van de volkshuisvesting; fase waarin gezocht werd naar een synthese tussen stedebouwkundige aanleg en bebouwing, met grote aandacht voor wijkvoorzieningen en openbaar groen.