Inleiding

In 1930 werd de N.V. Waterleidingmaatschappij voor de Provincie Groningen (WAPROG) opgericht. In 1932 werd besloten dat het pompstation bij Onnen zou komen te liggen, een van de weinige plekken waar goed grondwater voorradig was. Het complex werd gebouwd in de Onnerpolder en bestond in eerste instantie uit een POMPGEBOUW, twee DIENSTWONINGEN (voor de 1ste en 2de machinist), een filtergebouw en een garage met magazijn. Als architect werd aangetrokken A.R. Wittop Koning. De WAPROG leverde het technische ontwerp en hield toezicht over de bouw. In 1934 werd het complex opgeleverd. Toen in 1939 een tweede filtergebouw nodig bleek, werd vanwege de oorlogsdreiging besloten het gebouw verdekt op te stellen op ruime afstand van de andere gebouwen. Om het gebouw zo laag mogelijk te houden werden voor- en nafilters niet boven maar naast elkaar geplaatst, en deels onder de grond gebouwd. Het platte dak werd afgedekt met een dikke laag aarde. In 1943 werd het FILTERGEBOUW in gebruik genomen. Aannemer bij de bouw was de firma J. Bos & Zn. uit Warffum en de machine-installatie werd geleverd door de machinefabriek Gebr. Stork & Co N.V. uit Hengelo, in samenwerking met de HEEMAF die het elektrische gedeelte voor haar rekening nam.

Na de oorlog werd het eerste filtergebouw afgebroken. Ervoor in de plaats kwamen later twee nieuwe filtergebouwen (in 1967 en 1978) die buiten de bescherming van rijkswege vallen. Het pompgebouw is in 1950 en 1961 in dezelfde stijl uitgebreid: de achterzijden van zowel hoofdgebouw als zijvleugels werden verlengd en er werden dwarsverbindingen gebouwd. Sindsdien is er nauwelijks meer iets gewijzigd aan de buitenkant. Wel zijn er binnen een aantal wijzigingen doorgevoerd, zoals het op één niveau brengen van de pompenkamer en het grotendeels vervangen van de machines. De garage met magazijn is in 1964 en 1973 dermate verbouwd dat het pand buiten de bescherming valt.

Het complex is erg mooi gelegen in het open veld van de polder. De verzorgde aanleg bij het complex met gazons en vijver, toentertijd aangelegd door de Nederlandsche Heidemaatschappij is deels gewijzigd. De beide dienstwoningen hebben een tuin die door een beukenhaag wordt omsloten. Bij het pompgebouw, recht voor de hoofdentree, werd een NAP maat geplaatst. De maat heeft de vorm van een GEDENKTEKEN op een vierkante, met klinkers bestrate ondergrond en bestaat uit een betonnen basis waarop natuurstenen sokkel met schacht van metselwerk, waaraan een natuurstenen plaatje met 1.25 NAP,en een natuurstenen afdekplaat. Een lange weg door de polder leidt vanaf het Zuidveld naar het terrein dat via een dubbel ijzeren buishek met het WAPROG-logo, bevestigd tussen twee gemetselde pijlers met natuurstenen afdekplaat, te betreden is.

Waardering

Complex bestaande uit een pompgebouw met gedenkteken en twee dienstwoningen uit 1934, en een filtergebouw uit 1943 van algemeen belang vanwege cultuur- en architectuurhistorische waarde

- als voorbeeld van een pompgebouw met dienstwoningen uit 1934 in een aan de Delftse School verwante stijl en een filtergebouw uit 1943

- vanwege de opvallende vormgeving van de samenstellende onderdelen

- vanwege de bijzondere inrichting van het complexterrrein

- vanwege de redelijke mate van gaafheid van de verschillende onderdelen

- vanwege de zeer mooie ligging in de Onnerpolder