Inleiding

GEMEENTEHUIS van oorsprong gebouwd in 1878. De bouw was gegund aan H. Huizing en firma J.M. Meihuizen uit Wildervank. In 1913 bleek uitbreiding noodzakelijk en werd het gemeentehuis verbouwd en uitgebreid met een nieuw gedeelte onder architectuur van Jan Stuivinga uit Zeist. Dit nieuwe gedeelte, opgetrokken in een Neo-Hollandse Renaissance stijl, bepaalt het huidige aanzien van het gemeentehuis. Om een consistent beeld te krijgen verving Stuivinga de bestaande vensters van het oude gemeentehuis door kruisvensters. In 1927 wordt de archiefruimte uitgebreid met bestaande aangrenzende ruimten, in 1935 krijgt de administratie een andere indeling. Na de oorlog vinden er nog enkele kleine wijzigingen plaats, waaronder in 1949 het opknappen van de trouwzaal, die voorzien wordt van nieuwe stoelen en fauteuils.

Het gemeentehuis is in 1968 en eind jaren tachtig nog eens uitgebreid met een nieuwe vleugel, die het aanzien van het gebouw nauwelijks aantasten. In het gebouw zijn nog een groot aantal originele interieuronderdelen (zowel uit 1878 als uit 1913) aanwezig.

Het gemeentehuis is beeldbepalend gelegen op het Raadhuisplein.

Omschrijving

Twee bouwlagen hoog GEMEENTEHUIS waarvan het voorste deel (1913) is opgetrokken in een bruinrode baksteen op een uitspringend trasraam van bruinrode klinkers met natuurstenen hoekstukken en afgezet met een natuurstenen rand. De gevels worden verlevendigd door natuurstenen gevelbanden en ijzeren sierankers, en geleed door houten kruisvensters, natuurstenen onderdorpels, houten luiken tot aan de middenstijl, onder een segmentboog met sluit-en aanzetstenen van natuursteen en een gemetselde boogtrommel. De kruisvensters op de eerste bouwlaag hebben alleen glas-in-lood in de bovenhelft, die op de verdieping zijn geheel voorzien van glas-in-lood. Het zadeldak, gedekt met leien (maasdekking) wordt ingesloten door twee trapgevels met natuurstenen dekplaten en heeft een geprofileerde goot op klossen.

De hoofdentree bevindt zich in de voorgevel (noordoost) en wordt benadrukt door een doorgetrokken geveldeel met torenspits, gedekt met leien, en goot op klossen. De entree bestaat uit dubbele paneeldeuren met kijkgat met smeedwerk onder een geknikt gebogen vijfruits bovenlicht met glas-in-lood; een gemetseld bordes met aan weerszijden een natuurstenen trap; een houten luifel met kruisgewelf en afgeknot leien dakje, steunend op twee houten zuilen en twee natuurstenen pilasters. Op het luifeldak een balkon met houten balustrade met twee natuurstenen leeuwen die het gemeentewapen dragen. Aan de voorzijde van het bordes een getoogde kelderingang met dubbele houten deuren onder een korfboog met natuurstenen aanzetstenen en een sluitsteen met cartouche en gemeentewapen van natuursteen, en een natuurstenen trap. In de voorgevel acht kruisvensters; twee getoogde keldervensters met korfboog met natuurstenen sluit- en aanzetstenen; openslaande balkondeuren met glas-in-lood deurlichten en bovenlicht.

In het doorgetrokken deel met torenspits een rondboogfries met natuurstenen sluit- en aanzetstenen, steunend op natuurstenen zuiltjes; drie glas-in-lood vensters onder een natuurstenen latei; in de spits een dakkapel met steekkapje en piron, en een wijzerplaat met eromheen de cijfers 1 9 1 3.

De zuidoostgevel en de noordwestgevel hebben beide vier kruisvensters en twee tweeruits keldervensters, en in de topgevel een ovalen glas-in-lood venster.

Aan de achtergevel (zuidwest) het twee bouwlagen hoge OUDE GEMEENTEHUIS, opgetrokken in een roodbruine baksteen, op een trasraam van roodbruine klinkers, onder een schilddak met leien, goot op klossen en een hoge gemetselde schoorsteen. De gevels worden geleed door kruisvensters met roedenverdeling en houten luiken tot kalfhoogte en een strek. In de noordwestgevel zes kruisvensters en een gevelsteen met onder andere het stichtingsjaar van het oude gemeentehuis, "1878". In het trasraam (later) dichtgemetselde getoogde openslaande deuren en een venster. Aan de noordwestgevel een in 1913 aangebouwde traptoren, twee bouwlagen hoog, onder een aangekapt schilddak met leien en goot op klossen. Aan de noordoostzijde van de traptoren een klein vierruits venster met rondboog en gemetselde boogtrommel, en een later toegevoegde uitbouw die buiten de bescherming valt. Aan de noordwestzijde van de traptoren een paneeldeur met bovenlicht met roedenverdeling en segmentboog; twee kleine vierruits vensters met rondboog en gemetselde boogtrommel; een gemetseld bordes met natuurstenen dekplaat en aan weerszijden een natuurstenen trap; in het bordes een getoogd keldervenster met roedenverdeling. Op de verdieping twee kruisvensters met roedenverdeling, luiken en strek. In het dakvlak een kleine dakkapel met gebogen dak en fronton, en een negenruits venster. Aan de zuidwestzijde een kruisvenster, een staand tweeruits keldervenster, een negenruits keldervenster en een kelderdeur, alle met strek.

In de zuidwestgevel vijf kruisvensters en een erkerachtige uitbouw (1913) onder een schilddakje met leien en goot op klossen; in de uitbouw een dubbel negenruits venster met houten luiken en strek, en een negenruits keldervenster met strek. In het dakvlak een platte dakkapel met dubbele openslaande zesruits vensters. In de zuidoostgevel vijf kruisvensters, waarvan twee zonder luiken; een staand tweeruits venster met strek. In het dakvlak een platte dakkapel met een dubbel zesruits venster. Aan de zuidoostgevel de na-oorlogse uitbreidingen die buiten de bescherming vallen.

In het INTERIEUR zijn onder meer van belang: de raadzaal (1913) met eikenhouten boogspanten; zandstenen pilasters met kapitelen met gebeeldhouwde vogelfiguren van de hand van J. Schröder uit Amsterdam; de eikenhouten lambrizering; de eikenhouten paneeldeuren met architraaf; de gebrandschilderde ramen met wapens van geslachten die hebben bijgedragen tot de ontwikkeling van Veendam en de twee ovalen ramen met zinspelingen op de scheepvaart, landbouw en industrie, alle van de hand van J. Schouten uit Delft; het bord met de namen van burgemeesters, wethouders en secretarissen, binnen een houten omlijsting met gebogen fronton en pilasters; de parketvloer; twee ijzeren kroonluchters met glazen kapjes. De commissiekamer met houten schouw met houtsnijwerk (kopjes), betegelde wand (blauw-wit), en decoratieve haardplaat; de parketvloer. De hal met paneeldeuren met architraaf, geaderde marmeren vloer (zwart-wit); plafond met houten balken; ingemetselde natuurstenen plaquette ter ere van de verbouw in 1913; de dubbele houten tochtdeuren met deur- en bovenlichten met roedenverdeling, binnen een omlijsting met kroonlijst, die de overgang naar het oude gedeelte markeren. De burgemeesterskamer met plafond ingedeeld door houten balken; de parketvloer; de glas-in-lood ramen met spreuken ("Een wijs besluit ziet ver vooruit", "Gij die op 't kleine ziet verzuimt het grote niet", "Dat men bereid is terwijl het tijd is", "Het is beter gezwegen als hinder door praet gekregen"), vervaardigd door J. Luyken. Op de verdieping van het oude deel de hal met houten kastenwand. In het oude deel de paneeldeuren en de houten trap met dichte leuning met decoratieve beëindiging.

Waardering

Gemeentehuis van algemeen belang vanwege cultuur- en architectuurhistorische waarde

- als voorbeeld van een gemeentehuis uit 1878, dat in 1913 zijn huidige Neo-Hollandse Renaissance-aanzien kreeg

- vanwege de opvallende detaillering en ornamentiek

- als goed voorbeeld uit het oeuvre van architect Jan Stuivinga, Zeist

- vanwege een aantal fraaie interieuronderdelen

- vanwege de vrij hoge mate van gaafheid van het exterieur en delen van het interieur

- vanwege de beeldbepalende ligging aan het Raadhuisplein