Inleiding

WONINGBOUWCOMPLEX bestaande uit in oorsprong arbeiderswoningen (ca. 256), ontworpen door de architecten Tj. Kuipers en A. Ingwersen in 1918 en gebouwd in 1919 voor de woningbouwvereniging "Patrimonium" in een Rationalistische trant. Het Patrimoniumcomplex ligt met VIJF ongelijke BOUWBLOKKEN aan de Spaarndammerdijk, Oostzaanstraat, Hembrugstraat en Zaanstraat.

N.B. Het complex is op onderdelen gewijzigd.

Omschrijving

Het complex is opgetrokken op een onregelmatig, geknikt rechthoekig terrein en wordt omgeven door de Spaarndammerdijk, Oostzaanstraat, Hembrugstraat en Zaanstraat, als een hogere buitenring rondom het -afzonderlijk beschermde- complex van 'Het Westen' aan de Zaanhof. Het complex bestaat uit vijf onderdelen, in detaillering gelijkvormig, telt drie tot vier bouwlagen en een zolderverdieping. De bouwblokken zijn opgetrokken in baksteen (kruisverband), de schild- en zadeldaken met leien belegd. De gevelwanden vertonen een indeling met kleine varianten op een repeterend schema, waarbij ter afwisseling topgevels, erkers en traptorens zijn aangebracht.

De etagewoningen zijn telkens met twee gespiegelde traveeën geschakeld rond een rondboogportiek met gezamenlijke trap naar de bovenwoningen; de woningen op de begane grond hebben ter weerszijden van de portiektrap een eigen, afgeschuinde, ingangsportiek met recht afgesloten voordeur en een zijlicht. De portiektrappen worden doorgaans gemarkeerd door een topgevel met aangekapt zadeldak waarin siermetselwerk en een hijsbalk zijn opgenomen. De hijsbalken hebben een eenvoudige haak. De hijsbalken boven de vensterassen bestaan uit een krul. Boven het centrale portiek bevindt zich een rond, open venster, waarin een rooster is gevat. De vensters in de flankerende traveeën alterneren in de vorm van twee smalle, twee nog smallere vensters of een drieledig exemplaar per travee, het drieledige venster altijd in de buitenste van de twee traveeën. De lekdorpels op de begane grond zijn van hardsteen, die op de verdieping van baksteen. De vemsters hebben steens strekken en hadden oorspronkelijk zesruits bovenlichten. Onder de bakgoot komt een samengestelde bloklijst voor.

De hoekpartijen zijn dikwijls voorzien van een over twee of drie verdiepingen doorgetrokken erker met kapje en hebben overhoeks topgevels onder steekkappen met ongelijke dakschilden. De platgedekte dakkapellen tussen de topgevels volgen in de regel het ritme van de vensters.

De drie poorten bevinden zich in het grootste Bouwblok (A), twee aan de Zaanstraat en één aan de Spaarndammerdijk.

De achtergevels van de etagewoningen hebben uitspringende volumes onder steekkappen, geflankeerd door hoge schoorstenen en daartussen telkens twee balkons, onderling gescheiden door gemetselde muurdammen.

De twee kleinere bouweenheden (D en E) sluiten in typologie meer aan bij de villa, maar zijn in detaillering vergelijkbaar met de andere onderdelen.

Het complex bestaat uit de volgende onderdelen:

- WOONBLOK A: Spaarndammerdijk 240-299; Zaanstraat 291-391; Oostzaanstraat 303-319

- WOONBLOK B: Zaanstraat 250-270; Zaanstraat 272-290; Hembrugstraat 348-370

- WOONBLOK C: Hembrugstraat 300-332; Hembrugstraat 334; Oostzaanstraat 95-111

- WOONBLOK D: Hembrugstraat 336-340

- WOONBLOK E: Hembrugstraat 342-346

Waardering

Het woningbouwcomplex van Patrimonium is van algemeen belang vanwege de cultuur- en architectuurhistorische waarde als voorbeeld van grootstedelijke arbeiderswoningbouw uit de beginjaren van de twintigste eeuw, waarbij de bouwblokken door middel van groepering en variatie tot één architectonisch geheel zijn gecomponeerd met het stedenbouwkundig ontwerp, alsmede vanwege de ensemblewaarde in relatie met de binnen deze ring gelegen hofbebouwing.