Inleiding

Stedelijke GYMNASIUM aan de Doezastraat in 1883 ontworpen door de gemeente-architect J.W. Schaap in de stijl van de Engelse Neo-Gotiek. Het ontwerp is exemplarisch voor Schaaps oeuvre, dat weliswaar diverse bouwstijl-varianten laat zien, maar waarin pleisterwerk decoraties de boventoon voeren. De ornamenten en details van dit ontwerp zijn afkomstig uit de Engelse Tudorgotiek.

Het schoolgebouw werd gebouwd op het terrein van de Grote Ruïne, dat sinds de buskruitramp uit 1807 braak lag. Voor het terrein passeerden diverse plannen de revue. Er werd gedacht aan een feestgebouw, universiteitsgebouw en woningen. Allen in combinatie met een park. In 1883 werden zowel het gymnasium als de HBS voor meisjes aan de Garenmarkt (eveneens van Schaap) gebouwd. Het Rijksmuseum voor Natuurlijke Historie werd er later tussengevoegd. In 1884 werd de Koepoortsgracht gedempt en ontstond de Doezastraat. In 1886 werd het aangrenzende Van der Werfpark naar een ontwerp van tuinarchitect Copijn aangelegd. Het gymnasium staat achter een ijzeren hek en maakt inmiddels deel uit van het beschermd stadsgezicht.

Het stedelijk gymnasium is de opvolger van de Latijnse school aan de Lokhorststraat. In 1876 werd er de Wet op het Hoger onderwijs aangenomen, die bepaalde dat er 6-jarige Alfa- en Beta-afdelingen kwamen. Latijn als voertaal werd afgeschaft.

Het gymnasium was oorspronkelijk symmetrisch van opzet. Door een uitbreiding aan de linkerkant (noord) in 1914, is deze symmetrie verdwenen. Doordat de aanbouw geheel in stijl is uitgevoerd maakt het onlosmakelijk deel uit van het schoolgebouw. Rechts (zuid) is een aanbouw toegevoegd die niet zo naadloos aansluit op het ontwerp. Het oorspronkelijke steile afgeknotte schilddak op de middenrisaliet is verwijderd.

Omschrijving

Het gymnasium is onderkelderd en over twee bouwlagen opgetrokken in rode baksteen onder een samengesteld afgeknot schilddak met antracietgrijze Hollandse pannen en een goot.

De hoofdzakelijk rechthoekige plattegrond van het gebouw is enigszins onregelmatig door verschillende uitbouwen en risalieten. De hoofdingang in de voorgevel (west) bevindt zich in de drie bouwlagen hoge middelste risaliet. De twee buitenste risalieten van de voorgevel eindigen in een tuitgevel onder een dwarskap. De hoeken van de gevels en risalieten zijn afgeschuind onder uitkragend metselwerk net onder de goot.

Een gepleisterde borstwering met gepleisterde deklijst boven een hardstenen plint. Tussen de begane grond en eerste verdieping een waterlijst met een gepleisterd fries van hangende en staande keperbogen. Rondboogfriezen onder de houten goot en langs de daklijsten van de geveltoppen. IJzeren sierankers in alle gevels. Verder worden de gevels geleed door rechtgesloten vierruits schuifvensters met bovenlichten, die voorzien zijn van driepasmotieven in de bovenhoeken. Rond de vensters geprofileerde en gepleisterde vensterlijsten, die rond de bovenlichten extra zijn aangezet met midden boven de vensters een kleine keperboog.

De voorgevel telt elf vensterassen: een verhoogde middenrisaliet met één vensteras, aan weerszijden twee vensterassen, daarnaast de zijrisalieten met ieder twee vensterassen en geheel links de twee vensterassen die later in stijl zijn aangebouwd.

De hoofdingang in de middelste risaliet bestaat uit een rechtgesloten paneeldeur met een keperboogvormig bovenlicht en twee zijlichten. Voor de ingang een hardstenen bordestrap met een balustrade waarin driepassen. Boven de ingang een gepleisterde banderol, daarboven een dubbel venster met tudorbogen gekoppeld onder één tudorboog. Boven dit venster een gepleisterde gevelsteen met de inscriptie "Anno 1883". Bovenin de middenrisaliet twee smalle gekoppelde vensters met keperbogen.

Dezelfde gekoppelde vensters zijn geplaatst in de geveltoppen van de zijrisalieten. Aan weerszijden van de vensters een gepleisterde cartouche en geheel in de top een penant. Onder de daklijsten klimmende boogfriezen.

In de rechter zijgevel (zuid) twee risalieten met drie vensterassen, waartussen een terugliggende brede vensteras. In de brede vensteras op beide bouwlagen een driedelig venster in een gepleisterde lijst met keperboog. In de linker risaliet voornamelijk nissen in plaats van vensters.

In de linker zijgevel (noord) vijf vensterassen, waarvan de drie rechter assen risaleren. Op de linkerhoek een diagonaal geplaatste gemetselde schoorsteen.

Aan de achterkant (oost) van de school bevinden zich diverse aanbouwen.

Waardering

Het gymnasium is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische waarde wegens de rol die het speelde in de ontwikkeling van het terrein van de Grote Ruïne, dat sinds de buskruitramp uit 1807 braak lag. Het pand is tevens van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische waarde wegens de vormgeving met bijzondere gepleisterde vensterlijsten en ornamenten die afkomstig zijn uit de engelse Tudorgotiek. Het ontwerp is bovendien van belang als kenmerkend voorbeeld van het oeuvre van Schaap.

Het schoolgebouw is stedebouwkundig van belang vanwege de beeldbepalende situering aan de Doezastraat en het Van de Werfpark.

Het exterieur van de school is relatief gaaf.