Omschrijving van het complex

In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats Waterland met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), KOETSHUIS (3), STALWONING (4), TUINMANSWONING (5), PORTIERSWONING (6), MOESTUINMUUR (7), HEKWERK (8), TOEGANGSHEK (9), IJSKELDER (10), TUINBEELD FLORA (11), TUINBEELD NEPTUNUS (12), MOESTUINMUUR (Meervliet) (13). De buitenplaats Waterland is gelegen ten zuiden van Velsen-Zuid grenzend aan de buitenplaatsen Beeckestijn en Velserbeek. De grootte van het gebied is ca.27 ha. De vroegste vermelding dateert uit 1717 toen de hofstede ' genaamt Waterlant met desselfs huysinge, stallinge en schuere' werd verkocht aan Gerrit Corver. Onder het beheer van de volgende eigenaar, Dirk Trip, kreeg de buitenplaats een rijke aanleg in formele stijl. De plattegrond van Adriaan Speelman (1724) en de gravure uit het Zegenpralent Kennemerlant (ca.1728) tonen een geometrische tuinaanleg met een lanenstelsel in de vorm van een patte d'oie, die verschillende tuinonderdelen met elkaar verbond. Het huis lag in de noordwesthoek van de aanleg. Thans resteren van de formele aanleg nog enkele lanen, de plaats van de moestuin en een droge kom. In de derde kwart van de achttiende eeuw gaf Dirk Trip jr. de eerste aanzet voor de bouw van een nieuw huis ter plekke van een koepel (de Turkse Tent) met uitzicht op de Beisewijd, nu gazon met boomgroepen. Na zijn dood in 1763 zette zijn vrouw, Jacoba van Strijen, de bouw tot 1766 voort. De architect Pieter de Swart was bij de bouw betrokken, wellicht voor het geven van advies of voor het leveren van ontwerpen van interieurdecoraties. Onder het beheer van Archibald Hope (vanaf 1781) werd het park in landschapsstijl vergraven, waarschijnlijk door de Duitse tuinarchitect J.G. Michaël. De landschappelijke aanleg met een vijverpartij is weergegeven door H.Numan in 1796. Deze schreef als bijschrift 'na den Engelschen of Chineeschen smaak (..) doorsneden met ruime Waterbeeken en kommen, heuvelachtige gronden en kronkelende wandelwegen, die fraaye gezichten opleveren'. De huidige aanleg draagt nog steeds het karakter van de vroege-landschapsstijl. Van 1799 tot 1949 was Waterland in het bezit van de familie Boreel van Hogelanden. Deze voegden in het begin van de negentiende eeuw de buitenplaats Meervliet aan het grondbezit van Waterland. In 1926 werd het hoofdgebouw Meervliet afgebroken.

Voor de bescherming van ondergeschikte betekenis wegens te geringe ouderdom zijn:

- de houten schuur ten noordoosten van het huis;

- de houtloods (1986) ten westen van de moestuin;

- de kopie van de tuinbank bij de stalwoning.

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. De historische buitenplaats Waterland wordt omgrensd door de Rijksstraatweg (oost), de Bosweg (zuid), de Waterlandweg en de Driekruizerkerkweg (west).

Waardering

De HISTORISCHE BUITENPLAATS WATERLAND is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:

- vanwege het gaaf bewaard gebleven 18de-eeuwse hoofdgebouw in classicistische stijl;

- vanwege de resterende elementen daterend uit de 18de-eeuwse formele aanleg;

- vanwege de tuin- en parkaanleg in vroege-landschapsstijl uit het einde van de 18de-eeuw, waarschijnlijk naar ontwerp van de Duitse tuinarchitect J.G. Michaël;

- als onderdeel van een aaneengesloten complex van buitenplaatsen bestaande uit Beeckestijn, Schoonenberg, Velserbeek en Hoogergeest.