Soorten monumenten
Naast bijna 63.000 rijksmonumenten heeft Nederland nog duizenden provinciale-, gemeentelijke en mobiele monumenten. Wat is het verschil? En wanneer is iets een monument? We leggen het u graag uit!
Wat maakt een pand monumentaal?
In het algemeen geldt voor monumenten dat ze van belang worden geacht vanwege hun schoonheid, betekenis voor de wetenschap of cultuurhistorische waarde. Monumenten laten zien hoe we vroeger leefden. Om er voor te zorgen dat dit stukje tastbare verleden niet verdwijnt, is de overheid monumenten gaan beschermen. Monumenten zijn vaak ook aantrekkelijk en vormen een prettige woon- of verblijfsomgeving. Hieronder vindt u een opsomming van de soorten monumenten.
Wie bepaalt of iets een monument is?
Hoe wordt een huis een monument?
De Minister wijst rijksmonumenten en stads- en dorpsgezichten aan. In de praktijk regelt de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed de aanwijzing van een monument. Zij kunnen ook een monument van de lijst afvoeren. Het rijk is tegenwoordig erg terughoudend in het aanwijzen van nieuwe rijksmonumenten.
Een provincie of gemeente kan ook gemeentelijke monumenten, provinciale monumenten, karakteristieke panden of beeldbepalende panden (binnen een beschermd stads- en dorpsgezicht) aanwijzen. Een eigenaar of belanghebbende kan zo’n aanwijzing ook aanvragen. Een verzoek moet bij de gemeente (of provincie) worden ingediend.
Rijksmonument
Rijksmonumenten zijn de bekendste soort monumenten. In Nederland vindt u bijna 63.000 rijksmonumenten. Een rijksmonument is een monument dat van nationaal belang is, bijvoorbeeld door een grote cultuurhistorische of wetenschappelijke waarde. Bekende rijksmonumenten zijn de Beurs van Berlage in Amsterdam, het planetarium van Eise Eisinga en het Mauritshuis in Den Haag.
Bent u benieuwd of u een rijksmonument heeft of wilt u er gewoon meer over weten? Op onze pagina over rijksmonumenten hebben we alle handige en interessante informatie gebundeld.
Gemeentelijk monument
Een gemeentelijk monument is een pand van regionaal of plaatselijk belang. Gemeenten in Nederland bepalen zelf welke bijzondere gebouwen ze op de gemeentelijke monumentenlijst zetten.
Op onze pagina over gemeentelijke momenten leest u hoe u erachter komt of uw pand een gemeentelijk monument is. Ook staan er tips voor eigenaar van gemeentelijke monumenten voor het verbouwen, aanpassen of restaureren van hun monument.
Provinciaal monument
Van de twaalf Nederlandse provincies zijn er maar twee die provinciale monumenten hebben aangewezen: Noord-Holland en Drenthe. Een provinciaal monument krijgt bescherming vanuit de provincie.
Waarom alleen Noord-Holland en Drenthe provinciale monumenten hebben en welke regelingen er gelden voor deze monumenten, leest u op de pagina over provinciale monumenten.
Beschermd stads- en dorpsgezicht
Een beschermd gezicht is een gebied met een bijzonder cultuurhistorisch karakter, bijvoorbeeld de historische binnenstad van Haarlem. Ruim 400 gebieden in Nederland met een bijzonder cultuurhistorisch karakter zijn gekenmerkt als 'beschermd stads- of dorpsgezicht'.
Benieuwd welke gebieden in Nederland beschermd zijn of wat er komt kijken bij wonen in een beschermd stadsgezicht? We leggen het u graag uit!
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) speelt vooral een rol bij rijksmonumenten. Ze wijzen namens de minister van OCW rijksmonumenten aan, verlenen subsidie voor restauratie en onderhoud, houden het rijksmonumentenregister bij en adviseren gemeenten bij ingrijpende wijzigingen van rijksmonumenten. Verduurzaming van monumentaal erfgoed is essentieel voor de instandhouding op langere termijn. Om die reden heeft de RCE het initiatief genomen voor het Ontzorgingsprogramma Verduurzaming Monumenten (2023-2025).
Klein Erfgoed
Klein erfgoed betreft objecten die worden beschermd omdat ze van cultuurhistorische waarde zijn. Voorbeelden zijn weg- en veldkruisen, grenspalen, devotiekruizen, kapellen, bakhuizen, muren, beelden, gevelstenen en gedenkstenen. Klein Erfgoed zijn objecten die vooral een hoge geschiedkundige betekenis hebben in hun directe omgeving en kennen over het algemeen geen bescherming. Het betreft bijvoorbeeld geen objecten waar men woont. Vaak zijn het buurtverenigingen, heemkundige vereniging of vrijwilligersorganisatie die zich het lot van het kleine erfgoed aantrekken. De term ‘Klein Erfgoed’ komt voor bij een aantal Limburgse gemeentes. Andere gemeentes door heel Nederland hanteren hiervoor ook wel de term beeldbepalend of karakteristiek object.
Mobiel erfgoed
Bij erfgoed denkt u waarschijnlijk al snel aan monumentale panden en niet direct aan schepen, trams of auto’s. Maar ook historische voertuigen hebben in Nederland erfgoedwaarde. Bewegend erfgoed wordt ook wel mobiel erfgoed genoemd.
In Nederland zijn er meer dan 1 miljoen historische voertuigen. Op onze pagina over mobiel erfgoed leest u meer over deze voertuigen.
Wederopbouwperiode
In de wederopbouwperiode tussen 1940 en 1965 werden zo'n 2,5 miljoen bouwwerken neergezet. De architectuur en stedenbouw uit deze periode kreeg al snel het etiket ‘saai’. Maar de laatste jaren is er steeds meer belangstelling voor monumenten uit deze periode.
U vraagt zich ook af:
-
Het gaat steeds over rijksmonumenten. Heeft een eigenaar van een gemeentelijk of provinciaal monument dezelfde financieringsmogelijkheden?
We bevragen Grietje Hofstede, accountmanager bij het Restauratiefonds en deskundig op het gebied van financieringen.
‘Nee, helaas niet. Maar er zijn gelukkig andere mogelijkheden! Voor eigenaren van een gemeentelijk of provinciaal monument is het slim om de postcodecheck ‘welke financiering past bij mijn monument’ te doen. Daar vind je precies welke regelingen voor jouw monument van toepassing zijn.
-
Hoe wordt een huis een gemeentelijk monument?
Een gemeente regelt de aanwijzing in een. In de meest voorkomende vormen van monumentenverordeningen is de bevoegdheid van de Burgemeester en Wethouders opgenomen om een object als monument aan te wijzen. De begripsomschrijving van monument, gaat het bij een aanwijzing meestal over de ‘schoonheid’, ‘cultuurhistorische waarde’, ‘architectuurhistorische waarde’, ‘stedenbouwkundige waarde’ of ‘wetenschappelijk betekenis’ van het object.
Een monumentenverordening regelt dat voor activiteiten zoals verbouwing, verplaatsing of sloop van een gemeentelijk monument, een omgevingsvergunning van de gemeente is vereist.
Meer weten -
Wat voor soort monumenten zijn er?
Naast bijna 62.000 rijksmonumenten heeft Nederland nog duizenden provinciale-, gemeentelijke en mobiele monumenten. In het algemeen geldt voor monumenten dat ze van belang worden geacht vanwege hun schoonheid, betekenis voor de wetenschap of cultuurhistorische waarde. Monumenten laten zien hoe we vroeger leefden. Om er voor te zorgen dat dit stukje tastbare verleden niet verdwijnt, is de overheid monumenten gaan beschermen. Monumenten zijn vaak ook aantrekkelijk en vormen een prettige woon- of verblijfsomgeving.
Naar de soorten monumenten
-
Bent u van de Monumentenzorg?
Uw pand of wijk is ‘onder monumentenzorg geplaatst’. Wie wordt hiermee bedoeld? Is dat Monumenten.nl, uw gemeente of de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed? Hoe zit dat?
Monumenten.nl
Monumenten.nl is niet de Monumentenzorg. Monumenten.nl is een website waar u alle relevante informatie vindt als u uw monument gaat onderhouden, restaureren, verduurzamen of aankopen. U kunt Monumenten.nl ook bellen om informatie te vragen.De gemeente
U komt in aanraking met de Monumentenzorg in de vorm van de gemeente als u als eigenaar van een rijksmonument, een gemeentelijke monument, een beeldbepalend pand of een pand liggend in een beschermd stads/dorpsgezicht gaat verbouwen, restaureren of verduurzamen. De gemeente kijkt dan mee of dit volgens het geldende monumenten,- erfgoedbeleid gebeurt. U moet bijvoorbeeld een omgevingsvergunning aanvragen.
Wat doet de gemeente nog meer?
De gemeente voert het toezicht en de handhaving op rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, beeldbepalende panden en/of beschermde stads/dorpsgezicht binnen de betreffende gemeente. De gemeente kan gemeentelijke monumenten, beeldbepalende panden en/of beschermde stads/dorpsgezicht aanwijzen en ‘afvoeren’ van de gemeentelijke monumentenlijst en stelt lokale subsidies beschikbaar en kent deze subsidies toe.De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is ook een onderdeel van de Monumentenzorg, u komt hier minder vaak mee in aanraking. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed schrijft beleid op het gebied van monumenten, kan rijksmonumenten aanwijzen, beheert het rijksmonumentenregister, stelt landelijke subsidies voor rijksmonumenten beschikbaar en kent subsidies toe. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed kijkt (soms) mee wanneer er iets gebeurt met (grotere) rijksmonumenten.De rol van de Monumentenwacht
Met 'De Monumentenzorg is langs geweest' bedoelt u vaak dat de Monumentenwacht is langs geweest. Monumentenwacht voert bouwkundige inspecties uit en geeft onafhankelijk advies op maat over het onderhoud van uw monument. De Monumentenwacht is onafhankelijk en misschien dat uw gemeente u naar hen doorverwijst. In sommige gevallen vergoedt de gemeente (een deel van) de kosten voor een abonnement of de kosten van de inspectie. -
Wat betekent de aanwijzing als rijksmonument voor mij als eigenaar?
Voor restauratie, sloop, verbouwing of op een andere manier wijzigen van een beschermd rijksmonument is een omgevingsvergunning nodig. Die is voor alle gebouwde rijksmonumenten aan te vragen bij de gemeente. Voor de instandhouding van gebouwde rijksmonumenten bestaan financieringsregelingen.