Omschrijving

KERK bestaande uit een eenbeukig schip van twee traveeën, 13e-15e eeuw, en een oostelijke uitbreiding van architect Wolter te Riele uit 1912. De beide traveeën van het eenbeukige schip, gebouwd in Bentheimersteen, worden overkluisd door kruisribgewelven. De gordelboog en de ribben van de gewelven rusten op kolonnetten, voorzien van kapitelen. De noord- en zuidwand van dit deel van de kerk hebben in elke travee en spitsboogvenster. De triomfboog vormt de aansluiting met het jongere deel van de kerk.

De uitbreiding van de kerk is van buitenaf herkenbaar als een vierkant bouwvolume waarop een achtkantige tamboer met tentdak. Op de vier hoeken staan vierkante torentjes met eveneens tentdaken. De viering is in rode en roodbruine baksteen opgetrokken, onder een hoog opgaande koepel. Het koor is even hoog als het middeleeuwse schip, het transept is hoger en eindigt kort onder de aanzet van de kap over de koepel. In de oksels van het transept en het koor en van het transept en het nieuwe schip bevinden zich de zijbeuken. Aan de oostkant van het koor en de aangrenzende zijbeuken zijn een absis en twee absidiolen geplaatst. Door de verschillende richtingen en maten van de in maasdekking uitgevoerde schild-, tent- en zadeldaken van de bouwonderdelen, de diverse hoogtes en de viering met koepel en tentdak wordt dankzij het rijke silhouet de indruk van een centraalbouw gewekt. Het aanzien van de kerk wordt verder gekenmerkt door gedrukte spitsbogen boven de ramen en spaarvelden (bovendien beëindigd door rondboogfriezen) en zandstenen blokken op de hoeken. De dakvlakken worden onderbroken en opgesierd door dakkapelletjes, een dakruiter op het koor en kruisen op de absidiolen en viering(torentjes).

Hoewel zichtbaar aan de buitenkant zijn de gebrandschilderde ramen van Frans Nicolas en zonen Charles en Francois, van Joep Nicolas en van Jan Schoenaker vooral van belang voor het interieur. Dit interieur is uitgevoerd in schoon metselwerk, waaraan in de viering en het transept ingelegde gekleurde baksteen en schilderingen op muren en gewelven zijn toegevoegd. De ruimten zijn overkluisd met kruisgewelven, die ondersteund worden door gemetselde pijlers en granieten zuilen met zandstenen bladkapitelen. Pendentieven vormen de overgang van de koepel naar de kolommen en muren. Diverse details, zoals de beelden en het (doxaalachtig) hekwerk met tracering tussen het transept en de noordelijke zijbeuk van het schip, zijn in zandsteen uitgevoerd. De houten banken, het altaar in de absis, en de tegels in middenpad en de paden tussen en langs de banken zijn gave voorbeelden van de vooroorlogse inventaris van de kerk. In de sacristie, aan de zuid-oostkant van de kerk zijn de oorspronkelijke geprofileerde uit twee soorten hout vervaardigde deuren en kasten nog aanwezig.

Waardering

De St. Nicolaaskerk is van algemeen cultuur-, architectuurhistorisch en stedenbouwkundig belang:

- als exponent van de bouwexplosie van katholieke kerken en pastorie%n na het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in 1853, die vooral in Twente decennia lang merkbaar was.

- vanwege de hoge kwaliteit van het vakmanschap en de toepassing van de neo-gotiek

- vanwege de fraaie wijze waarop het jongere deel van de kerk samen met het middeleeuwse deel een geheel vormt

- vanwege het fraaie interieur met de ingelegde bakstenen en schilderingen

- vanwege de hoge mate van gaafheid waarin de kerk zich bevindt

- vanwege de beeldbepalende ligging van de kerk in de oude kern in relatie tot het voormalige gemeentehuis en het Kerkplein met 18e en 19e eeuwse bebouwing.