Inleiding

Het BUNKERCOMPLEX Zuidduinen (Bureau Registratie Verdedigingswerken-nummers Katwijk A38 t/m 60) werd aan het begin van de Tweede Wereldoorlog in opdracht van de Duitse bezetter gebouwd en maakte onderdeel uit van de Atlantikwall die van Noorwegen tot de Golf van Biskaje langs de Noordzee liep als Neue Westwall ten opzichte van de oudere langs de Duitse westgrens aangelegde Westwall.

Het complex omvat de volgende onderdelen:

1. twee GEVECHTSSCHUILPLAATSEN (Doppelgruppenunterstand A40 en A 51), zie voor omschrijving bij complexonderdeel met monumentnummer 509342;

2. een COMMANDOPOST (Battaillons- oder Regiments Gefechtsstand A46) annex KANTOOR (A47), de MARINE ARTILLERIE COMMANDOPOST (Marinekommandostand A44) met bijbehorende verbindende GANG (A46a), zie voor omschrijving bij complexonderdeel met monumentnummer 509365;

3. zes WOONSCHUILPLAATSEN (A41, A45, A49, A54, A57, A58), zie voor omschrijving bij complexonderdeel met monumentnummer 509366;

4. drie BERGPLAATSEN (A39, A48, A55), twee LEVENSMIDDELENPLAATSEN (A42, A50), twee dubbele WATERTANKBERGPLAATSEN (A43, A52), zie voor omschrijving bij complexonderdeel met monumentnummer 509367;

5. een GARAGE (A 56), zie voor omschrijving bij complexonderdeel met monumentnummer 509368 ;

6. een open GESCHUTSOPSTELLING (A59), zie voor omschrijving bij complexonderdeel met monumentnummer 509369;

7. een open GESCHUTSOPSTELLING met bijbehorende schuil- en bergplaatsen (een zogenaamde "Sonderkonstruktion" (A60)), zie voor omschrijving bij complexonderdeel met monumentnummer 509370.

Enkele van de complexonderdelen zijn door een netwerk van half-open loopgraven met elkaar verbonden.

NB In oorsprong behoorden tevens twee TOBRUKS (A38 en A53) tot het bunkercomplex. De A38 lag oorspronkelijk ten noordwesten van de Marine Artillerie Commandopost en was daarmee verbonden via een half-open loopgraaf. De A53 lag ten westen van de gevechtsschuilplaats A51.

Het bunkercomplex was onderdeel van Baupunkt 184, dat Stützpunkt XXXVI6 (een landverdedigingseenheid van enkele hectaren groot omgeven met een prikkeldraadversperring) bevatte, bestaande uit de Heeresküstenbatterie Katwijk-Alt (een kustbatterij gebouwd door de landmacht) en een marinecommandopost. Vanaf de late jaren vijftig tot medio jaren '90 was er een oorlogscommandopost en een verbindingspost van de Koninklijke Landmacht gevestigd. Dit verklaart de aanpassingen aan moderne NBC-oorlogsvoering (luchtfilters etc.) en de veranderingen in het interieur. De bunkers zijn in het najaar van 1995 dichtgezet met staal en kalkzandsteen.

De Stützpunktgruppe Katwijk was één van de defensieve-eenheden van de Atlantikwall in Nederland. Het terrein van Katwijk-Noordwijk besloeg ongeveer 10 bij 5 kilometer en telde een vliegveld (Valkenburg), twee kustbatterijen en een zware luchtafweerbatterij. Aan de zeezijde waren de boulevards van de dorpen Katwijk en Noordwijk afgeschermd met twee meter hoge tankmuren, terwijl aan de landzijde tal van hindernissen zijn gebouwd of gegraven. In de duingebieden vormden betonnen tankmuren, -gracht en en draketandhindernissen de verdedigingslijn, terwijl in het polderland bestaande watergangen en de Oude Rijn werden ingericht als continue natte tankhindernis. Het aantal zware bunkers bedroeg 98, voornamelijk onderdelen van de kust- en luchtafweerbatterijen.

Omschrijving

Het bunkercomplex Zuidduinen, uitgevoerd in gewapend beton en baksteen, is gelegen in het duingebied ten zuiden van Katwijk aan Zee, tussen het Provinciale Fietspad en het strand (tussen strandpaal 88 en 89). De complexonderdelen zijn gegroepeerd rondom een centrale grote bunker (commandoposten en kantoor) gedeeltelijk onder zand en gedeeltelijk goed zichtbaar. Tussen de complexonderdelen bevinden zich half-open en overdekte loopgraven. Aan de zuidkant van het complex bevindt zich een Sonderkonstruktion; dit is een afwijkend type dat alleen werd toegepast na toestemming van de bevelhebber van de genie, de "General der Pioniere und Festungen". Verder bevinden zich in het complex een aantal standaardtypen, de "Regelbauten" en een bun ker van het "Westwall"-type (A46).

Waardering

Het bunkercomplex is van algemeen belang wegens krijgs- en bouwhistorische waarde als representatief restant van de Atlantikwall, in opdracht van de Duitse bezetter in de Tweede Wereldoorlog langs de Nederlandse kust aangelegd en met verschillende typen, zowel in beton als in metselwerk uitgevoerd. Tevens van belang vanwege de redelijke mate van gaafheid in hoofdvorm, materiaalgebruik en detaillering en vanwege de hoge zeldzaamheid van de aanwezige "Sonder konstruktion" (in dit geval een open geschutsopstelling met gevechtsschuilplaatsen en munitiebergplaatsen) in zowel de Atlantikwall als in Nederland.

Voorts heeft het complex ensemblewaarden wegens de ruimtelijke en historisch-functionele samenhang van de complexonderdelen onderling, zowel als met de restanten van de kustbatterij Katwijk A 1 t/m 109, onderdeel van de Duitse Atlantikwall in het Nederlandse kustgebied en de beeldbepalende situering in het duingebied van Katwijk.