Inleiding

Na 1870 bereikte de eerste grote industrialisatiegolf Nederland. Dicht tegen de binnensteden ontstonden de eerste industriegebieden. De Deventer Raambuurt is daarvan een karakteristiek voorbeeld en bovendien in belangrijke mate behouden gebleven, vooral ter plaatse van de Bergpoortstraat en de Raamstraat.

Het complex maakt bovendien onderdeel uit van Deventer-binnen-de-vesting omdat de Raambuurt op de voormalige vestingwerken is gebouwd. Het 19de eeuwse industriële karakter van de Raambuurt maakt het een van Nederlands meest illustratieve ensembles. Bedrijfsbenamingen als stoomgrutterij en stoomolieslagerij herinneren aan de opmars van de steenkool als hoofdenergiebron.

Het complex heeft de typologie van een fabrieksstraat, een typisch fenomeen van rond de eeuwwisseling. Met het vaststellen van de woningwet (1901) ontstond nieuwe aandacht voor ruimtelijke ontwikkelingen; daarvóór konden fabrieken, pakhuizen en arbeiderswoningen op ongereglementeerde wijze samengroeien tot fabrieksstraten.

Het industriegebied is niet meer als zodanig in gebruik, maar structuur en bebouwing zijn nog volledig intact, zij het (in de jaren 1990) hier en daar in matige conditie. Op het terrein zijn zowel verschillende typen fabrieksgebouwen als arbeiderswoningen aan te treffen, alle gelegen aan de fabrieksstraat.

Het beeld van de Raambuurt wordt vanuit de stad vooral gedomineerd door het waterfront van Ten Hove's graan- en oliefabriek, compleet met schoorsteen aan de Bergpoortstraat.

De firma Ten Hove komt voort uit het oliebedrijf van de familie Holterman, die nog gebruik maakte van een windmolen. In 1881 vestigde Ten Hove zich aan de Bergpoortstraat als gecombineerde stoomoliefabriek en zeepziederij waar onder andere raap- en lijnolie, raap- en lijnkoeken en lijnmeel werden vervaardigd. Met deze fabriek werd een aanzienlijke schaalvergroting in de branche geïntroduceerd. Vanwege de zeer grote produktie werd de oliefabriek uitgerust met een zaadpakhuis voor de opslag van grondstoffen.

Het FABRIEKSGEBOUW (mon.nr. 510723) is gebouwd in 1881 naar ontwerp van de molenbouwer F. ten Zijthof en Zn. Achter het hoofdgebouw, waarin een stoomslagerij gehuisvest was, bevindt zich het zaadpakhuis. Aan weerszijden is de fabriek uitgebreid met een kuiperij (1887), een kantoor (1905) en een oliemagazijn (1915).

In 1906 werden de van 1890 daterende gebouwen van de stoomgrutterij, lijnkoekenbrekerij en lijnmeelfabriek Wijers aan het complex toegevoegd. Het SILOGEBOUW (mon.nr. 510724) is in 1899 gebouwd, eveneens als onderdeel van Wijers, naar ontwerp van bureau Beltman. Ook het in 1881 door Wijers gestichte pakhuis voor "700 last" graan is overgenomen door Ten Hove.

De wand van de Bergpoortstraat, gelegen tegenover de fabrieksgebouwen, wordt gevormd door een complex ARBEIDERSWONINGEN (mon.nrs. 510725 en 510726). Het complex heeft een eigen, eenvoudige stedenbouwkundige structuur met een korte binnenstraat. De huizen zijn in 1883 gebouwd door de Commissie tot opbouw en verbetering van arbeiderswoningen. Ten westen van de arbeiderswoningen bevindt zich het PAKHUIS (mon.nr.510722) dat heeft gefunctioneerd als pakhuis voor gietmallen van de ijzergieterij Nering Bögel. De arbeiderswoningen staan tegen de blinde noordgevel van het pakhuis.

Voor het welslagen van de industriële activiteiten waren goede aan- en afvoermogelijkheiden essentieel. De fabriek van Ten Hove had dan ook een eigen spooraansluiting, waarvan resten nog te vinden zijn in de Bergpoortstraat.

Waardering Fabrieksstraat met bedrijfsgebouwen van o.a. Ten Hove en arbeiderswoningen van cultuur-, architectuurhistorisch en stedenbouwkundig belang:

- als karakteristiek voorbeeld van de snel opkomende industrialisatie en schaalvergroting in de branche aan het eind van de 19de eeuw

- vanwege de stedenbouwkundige typologie van fabrieksstraat waarin de bebouwing is opgenomen

- als morfologisch onderdeel van Deventer binnen de vesting

- vanwege de beeldbepalende ligging van de fabrieksgebouwen

- vanwege functionele en ruimtelijke relatie van de gebouwen aan de fabrieksstraat