Moersbergselaan 17, Doorn
HOOFDGEBOUW (Moersbergen). Het in oorsprong vijftiende-eeuwse hoofdgebouw is in de loop van de eeuwen verschillende malen uitgebreid en in 1824 en 1866 verbouwd in neogotische stijl. Van deze verbouwingen zijn echter geen sporen meer terug te vinden daar het gebouw in 1927 door de architect J.W.H. Berden in 'oude' staat is terug gerestaureerd. Hierbij zijn de plattegrond, de opstanden en de daken gewijzigd. Alleen de L-vormige grondslag waarop het kasteel is gebouwd heeft in hoofdlijnen weinig veranderingen ondergaan. Het kasteel omvat twee nagenoeg vierkante bouwlichamen namelijk een voorbouw (noordoost) van 8.70 bij 8.50m en een achterbouw (zuid) van 16.20 bij 16.50m, die samen met de gekanteelde muren aan de noordwest- en westzijde met een zestiende-eeuwse duiventoren op de hoek een carré-vormig binnenplein omsluiten. Het bakstenen bouwlichaam bestaat uit een souterrain, twee bouwlagen en een kapverdieping onder een L-vormig schilddak met leien in maasdekking. De gevels zijn versierd met muurankers en kennen een invulling van getraliede souterrainlichten, kruis- en kloostervensters voorzien van luiken. De vele dakkapellen, schoorstenen, smeedijzeren versieringen en vier torens geven het kasteel een schilderachtig aanzien. De torens zijn bekroond door met leien gedekte ingesnoerde spitsen. Het vooraanzicht van het huis is samengesteld uit de voorgevel van de voorbouw, de gekanteelde verbindingsmuur met toegangspoort en de duiventoren. De voorgevel is drie vensterassen breed met kruisvensters en twee getraliede souterrainlichten. Aansluitend is de muur uit 1824, en weer veranderd met kantelen in 1866, met links een getoogde toegangspoort, die wordt benadrukt door een trapgevel. De op vierkante grondslag opgetrokken bakstenen duiventoren bevat rondom in de bovenste geleding zes vlieggaten die in piramidevorm zijn gerangschikt. De ingang is in de binnenhoek van de L-vorm gesitueerd, in een uitbouw aan de plaats. De binnengevels kennen een regelmatige vensterinvulling. De lange oostgevel wordt getypeerd door de twee torens en het grote terras links hiervan. In de torens en het rechter gevelgedeelte zijn kloostervensters en vensterlichten opgenomen, in het linker gevelgedeelte kruisvensters. Het grote rechthoekige terras is voorzien van een gemetselde balustrade. De vier traveeën brede zuidgevel bevat kruisvensters, souterrainlichten en in het midden is op de verdieping een kloostervenster geplaatst. Ook de westgevel laat een verschillend gebruik van vensters zien. Deze gevel wordt gedomineerd door een grote traptoren en eem vijfzijdige uitbouw. Een lage gekanteelde muur verbindt de westgevel met de duiventoren. In het INTERIEUR zijn enkele negentiende-eeuwse stucplafonds en schouwen.
Waardering
HOOFDGEBOUW (Moersbergen) van algemeen belang:
- vanwege de ouderdom;
- vanwege de bouwgeschiedenis;
- als representatief voorbeeld van een huis dat in kasteelachtige vorm is teruggebracht;
- voor het oeuvre van de architect J.W.H. Berden;
- vanwege de kenmerkende ligging binnen de historische tuin- en parkaanleg;
- vanwege de functioneel-ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats.
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Locatie
Omschrijving van het complex
In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), BRUG (3), HEK (4), KOETSHUIS (5), TUINMANSWONING (6), TUINMUUR (7), DUBBELE ARBEIDERSWONING (8), BOERDERIJ 'KEIZERSWAARD' (9), DUBBELE DIENSTWONING (10), DIENSTWONING 'DE OUDE MOLEN' (11) Ten westen van de oude dorpskern Doorn, tussen de Driebergsestraatweg en de Gooyerdijk, ligt de historische buitenplaats Moersbergen. In 1435 werd Steven van Sleen met Moersbergen beleend, dat in 1492 bestond uit een 'huijsinge, boomgaerd, geboemt dat daer op staet ende met alle sijnen toebehoren'. In 1539 werd Moersbergen als ridderhofstad erkend. Een kaart van landmeter J. van Broekhuysen uit 1706 toont het huis Moersbergen gelegen binnen een eenvoudig lanen- en grachtenstelsel met de nutstuinen achter het kasteel en een voorplein met bijgebouwen. De buitenplaats wordt ontsloten door een rechte oprijlaan op de hoofdas, die tevens functioneert als zichtas op het kasteel en thans nog een formeel element in de aanleg vormt. In de tweede helft achttiende eeuw werden naar de mode van die tijd sterrenbossen aangelegd. Van 1743 tot 1897 was het goed in het bezit van het geslacht d'Ablaing, dat door grondaankopen een uitgestrekt terrein verkreeg en het huis in 1824 en in 1866 in neogotische stijl liet verbouwen. Bij de eerste verbouwing werd de tuin in landschapsstijl gewijzigd om een passende entourage voor het kasteel te bieden, hiervoor werd de dubbele gracht vergraven en de bouwhuizen op het voorplein gesloopt. In 1897 kocht Anna Catharina Luden het kasteel en een klein deel van het grondgebied bij een openbare verkoop. In 1927 werd het neogotische kasteel in 'oude' staat terug gebracht door de architect J.W.H. Berden in opdracht van J.A.W. Luden. Dit gebeurde met secundair bouwmateriaal, onder andere afkomstig van oude boerderijen in de Betuwe. De familie Luden heeft verschillende dienstwoningen laten bouwen, alle in de vorm van een boerderij. Sinds 1962 in de stichting Het Utrechts Landschap eigenaresse van Moersbergen.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. De omgrenzing wordt bepaald door de Gooyerdijk, de Pittesteeg en de Leeuwenburgerlaan. Aan de noordkant loopt de grens vanaf de Leeuwenburgerlaan langs het woonwijkje, om de toegangslaan en door het park aan de zuidkant van het sanatorium tot aan de Pittesteeg.
Waardering
De HISTORISCHE BUITENPLAATS MOERSBERGEN is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- vanwege de ouderdom;
- vanwege de situering aan de voet van de Utrechtse heuvelrug;
- vanwege het in oorsprong middeleeuwse kasteel, dat na eerst geheel in neogotische stijl te zijn verbouwd in 1927 weer geheel in 'oude' staat is teruggerestaureerd;
- als representatief voorbeeld van een restauratie uit het begin van de 20ste eeuw;
- vanwege de 19de-eeuwse aanleg in landschapsstijl waarin de oprijlaan als formeel element in op is genomen;
- vanwege de visuele samenhang tussen de verschillende complexonderdelen.
Eigenschappen
Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
---|---|---|---|---|
Kasteel | Kastelen, landhuizen en parken | Kasteel, buitenplaats | oorspronkelijke functie | Ja |
Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
---|---|---|---|---|---|---|---|
Moersbergselaan | 17 | – | 3941 BW | Doorn | – | – | Ja |
Hoofdcategorie | Subcategorie | Beschrijving | Notitie |
---|---|---|---|
Kastelen, landhuizen en parken | Kasteel, buitenplaats | – | – |
Kadastraal perceel | Kadastrale sectie | Kadastraal object | Appartement | Kadastrale gemeente |
---|---|---|---|---|
– | A | 7065 | – | Doorn |
Start | Eind | Notitie | Beschrijving |
---|---|---|---|
1400 | 1500 | – | vervaardiging |