Complexomschrijving

De historische buitenplaats HEUKELUM ligt op de zuidelijke oever van de Linge ten oosten van het stadje met dezelfde naam. Het in structuur en detail goed bewaard complex bestaat uit een HOOFDGEBOUW (Kasteel Heukelum) (1), de HISTORISCHE PARKAANLEG (2), BOUWHUIZEN (3), INRIJHEK (4) en OPHAALBRUG (5).

In de 13de eeuw lag ter plaatse een door een telg uit het geslacht Van Arkel gesticht kasteel, Merckenburgh genaamd. Dit werd verwoest en herbouwd in de 14de eeuw. Het bestond daarna uit vier vleugels rond een binnenplaats, waaronder een zaalgebouw aan de westkant, een forse ronde toren op de noordoosthoek en de nog bestaande poorttoren aan de zuidkant. Het kasteel lag in een dubbele omgrachting. Tussen de eerste en tweede gracht stond een poortgebouw. In 1672 is dit kasteel door de Franse troepen opgeblazen. De huidige verschijningsvorm van kasteel Heukelum dateert uit de jaren na 1734 toen in opdracht van Johan van der Stel een nieuw gebouw tegen de overgebleven poorttoren is opgetrokken, deels op de binnenplaats en deels op fundamenten van het oude kasteel. De omgrachting direct om het kasteel is behouden gebleven. Daarbuiten verrezen twee bijgebouwen. Van de tweede gracht zijn restanten bewaard. Om het huis heen bevindt zich een parkaanleg uit de 18de en 19de eeuw. Op het kasteeleiland is bij de reconstructie van de keermuren in 2003, waar in de jaren twintig van de 19de eeuw na de grote overstroming als noodmaatregel een talud tegenaan gelegd was, de omtrek van de ronde toren op de noordoosthoek aangetroffen en deels weer opgemetseld. Het wegen- en dijkenstelsel met de daartussen liggende open ruimtes tussen kasteel en het stadje Heukelum staat als zodanig al op de kaart van Jacob van Deventer (ca. 1560) aangegeven. Die situatie is nog steeds aanwezig. De torens van kasteel en kerk zijn op elkaar georiënteerd.

Omgrenzing.

Aan de zuidkant wordt de buitenplaats begrensd door de Heidensweg, aan de oostkant door de Aspersense wetering, aan de noordkant door de Lingedijk en aan de westkant door de Voorstraat (voorheen Ooststraat; hier stond in het verleden de Oostpoort). De omgrenzing en de complexonderdelen staan op de bijbehorende kaart aangegeven.

Waardering

De historische buitenplaats Heukelum is van algemeen cultuurhistorisch, tuinhistorisch en stedenbouwkundig belang:

- wegens de ouderdom;

- wegens de aanwezigheid van middeleeuwse restanten van het kasteel Merckenburgh;

- wegens de uitbreiding in 1734 en volgende jaren met een goed bewaard gebleven 18de-eeuws bouwdeel;

- wegens de ligging in een tot de Middeleeuwen teruggaande structuur van wegen;

- wegens de herkenbare restanten van een 18de-eeuwse parkaanleg waar overheen in de eerste helft van de 19de eeuw een bescheiden landschapspark is geprojecteerd;

- wegens de relatie van hoofd- en bijgebouwen met het omringende park;

- wegens de visuele en fysieke relatie met het stadje Heukelum.