Soorten monumenten
Naast bijna 63.000 rijksmonumenten heeft Nederland nog duizenden provinciale-, gemeentelijke en mobiele monumenten. Wat is het verschil? En wanneer is iets een monument? We leggen het u graag uit!
- Wat maakt een pand monumentaal?Afbeelding
- Wie bepaalt of iets een monument is?Afbeelding
- RijksmonumentAfbeelding
- Gemeentelijk monumentAfbeelding
- Provinciaal monumentAfbeelding
- Beschermd stads- en dorpsgezichtAfbeelding
- Klein ErfgoedAfbeelding
- Mobiel erfgoedAfbeelding
- WederopbouwperiodeAfbeelding
Wat maakt een pand monumentaal?
In het algemeen geldt voor monumenten dat ze van belang worden geacht vanwege hun schoonheid, betekenis voor de wetenschap of cultuurhistorische waarde. Monumenten laten zien hoe we vroeger leefden. Om er voor te zorgen dat dit stukje tastbare verleden niet verdwijnt, is de overheid monumenten gaan beschermen. Monumenten zijn vaak ook aantrekkelijk en vormen een prettige woon- of verblijfsomgeving. Hieronder vindt u een opsomming van de soorten monumenten.
Wie bepaalt of iets een monument is?
Hoe wordt een huis een monument?
De Minister wijst rijksmonumenten en stads- en dorpsgezichten aan. In de praktijk regelt de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed de aanwijzing van een monument. Zij kunnen ook een monument van de lijst afvoeren. Het rijk is tegenwoordig erg terughoudend in het aanwijzen van nieuwe rijksmonumenten.
Een provincie of gemeente kan ook gemeentelijke monumenten, provinciale monumenten, karakteristieke panden of beeldbepalende panden (binnen een beschermd stads- en dorpsgezicht) aanwijzen. Een eigenaar of belanghebbende kan zo’n aanwijzing ook aanvragen. Een verzoek moet bij de gemeente (of provincie) worden ingediend.
Rijksmonument
Rijksmonumenten zijn de bekendste soort monumenten. In Nederland vindt u bijna 63.000 rijksmonumenten. Een rijksmonument is een monument dat van nationaal belang is, bijvoorbeeld door een grote cultuurhistorische of wetenschappelijke waarde. Bekende rijksmonumenten zijn de Beurs van Berlage in Amsterdam, het planetarium van Eise Eisinga en het Mauritshuis in Den Haag.
Bent u benieuwd of u een rijksmonument heeft of wilt u er gewoon meer over weten? Op onze pagina over rijksmonumenten hebben we alle handige en interessante informatie gebundeld.
Gemeentelijk monument
Een gemeentelijk monument is een pand van regionaal of plaatselijk belang. Gemeenten in Nederland bepalen zelf welke bijzondere gebouwen ze op de gemeentelijke monumentenlijst zetten.
Op onze pagina over gemeentelijke momenten leest u hoe u erachter komt of uw pand een gemeentelijk monument is. Ook staan er tips voor eigenaar van gemeentelijke monumenten voor het verbouwen, aanpassen of restaureren van hun monument.
Provinciaal monument
Van de twaalf Nederlandse provincies zijn er maar twee die provinciale monumenten hebben aangewezen: Noord-Holland en Drenthe. Een provinciaal monument krijgt bescherming vanuit de provincie.
Waarom alleen Noord-Holland en Drenthe provinciale monumenten hebben en welke regelingen er gelden voor deze monumenten, leest u op de pagina over provinciale monumenten.
Beschermd stads- en dorpsgezicht
Een beschermd gezicht is een gebied met een bijzonder cultuurhistorisch karakter, bijvoorbeeld de historische binnenstad van Haarlem. Ruim 400 gebieden in Nederland met een bijzonder cultuurhistorisch karakter zijn gekenmerkt als 'beschermd stads- of dorpsgezicht'.
Benieuwd welke gebieden in Nederland beschermd zijn of wat er komt kijken bij wonen in een beschermd stadsgezicht? We leggen het u graag uit!
Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed
De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) speelt vooral een rol bij rijksmonumenten. Ze wijzen namens de minister van OCW rijksmonumenten aan, verlenen subsidie voor restauratie en onderhoud, houden het rijksmonumentenregister bij en adviseren gemeenten bij ingrijpende wijzigingen van rijksmonumenten. Verduurzaming van monumentaal erfgoed is essentieel voor de instandhouding op langere termijn. Om die reden heeft de RCE het initiatief genomen voor het Ontzorgingsprogramma Verduurzaming Monumenten (2023-2025).
Klein Erfgoed
Klein erfgoed betreft objecten die worden beschermd omdat ze van cultuurhistorische waarde zijn. Voorbeelden zijn weg- en veldkruisen, grenspalen, devotiekruizen, kapellen, bakhuizen, muren, beelden, gevelstenen en gedenkstenen. Klein Erfgoed zijn objecten die vooral een hoge geschiedkundige betekenis hebben in hun directe omgeving en kennen over het algemeen geen bescherming. Het betreft bijvoorbeeld geen objecten waar men woont. Vaak zijn het buurtverenigingen, heemkundige vereniging of vrijwilligersorganisatie die zich het lot van het kleine erfgoed aantrekken. De term ‘Klein Erfgoed’ komt voor bij een aantal Limburgse gemeentes. Andere gemeentes door heel Nederland hanteren hiervoor ook wel de term beeldbepalend of karakteristiek object.
Mobiel erfgoed
Bij erfgoed denkt u waarschijnlijk al snel aan monumentale panden en niet direct aan schepen, trams of auto’s. Maar ook historische voertuigen hebben in Nederland erfgoedwaarde. Bewegend erfgoed wordt ook wel mobiel erfgoed genoemd.
In Nederland zijn er meer dan 1 miljoen historische voertuigen. Op onze pagina over mobiel erfgoed leest u meer over deze voertuigen.
Wederopbouwperiode
In de wederopbouwperiode tussen 1940 en 1965 werden zo'n 2,5 miljoen bouwwerken neergezet. De architectuur en stedenbouw uit deze periode kreeg al snel het etiket ‘saai’. Maar de laatste jaren is er steeds meer belangstelling voor monumenten uit deze periode.
U vraagt zich ook af:
-
Het gaat steeds over rijksmonumenten. Heeft een eigenaar van een gemeentelijk of provinciaal monument dezelfde financieringsmogelijkheden?
-
Hoe wordt een huis een gemeentelijk monument?
-
Wat voor soort monumenten zijn er?
-
Bent u van de Monumentenzorg?
-
Wat betekent de aanwijzing als rijksmonument voor mij als eigenaar?