Zwaluwenburg, Elburg,Oldebroek,'t Harde
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Omschrijving onderdeel 2: HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (op de bijbehorende kaart aangegeven met nr. 2).
De HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG dateert in oorsprong van kort na 1728, toen ter plaatse van het kasteel Wijnbergen het huidige hoofdgebouw door de familie van Haersholte werd gebouwd en een formele aanleg met een duidelijke noordoost-zuidwest as werd gecreëerd. Deze as en de 18de-eeuwse structuur van lanen, zijn thans in de aanleg nog duidelijk aanwezig. In het zuiden van de buitenplaats kenmerkt de aanleg zich door de lanenstructuur die het oude productiebos doorkruist en door de aanwezigheid van een wildwal (vermoedelijk 18de-19de eeuw) die zich tot ver buiten de buitenplaats uitstrekt. Omstreeks 1847 werd de, thans nog karakteristieke en kenmerkende, aanleg binnen de formele structuur op zowel het omgrachte, voormalige kasteelterrein, als ten noorden en oosten van het huis in landschappelijke stijl aangelegd. Zo werden het kasteeleiland -aan de achterzijde van het huis en op het voorplein (toponiem "binnentuin")-, de parkweide en het gebied ten noordoosten van het huis (toponiem "buitentuin") ingericht met boomgroepen en solitairen. De noordzijde van de "buitentuin" werd van vrijwel cirkelvormige inhammen voorzien waarin een omgracht eilandje (toponiem "grafeiland") kwam te liggen. Ook het gebied noordwestelijk van het huis (toponiem "slingerbos"), waarin de peervormige vijver en een bakstenen stuwtje liggen en het voormalige "Schoenmakersbos" (thans weiland) werden ingericht. Ten zuidoosten van het huis werd een klein park met hoogteverschillen gerealiseerd: ook wel "Klein Zwitserland" genaamd. De uiteindelijke vorm van de aanleg in landschapsstijl kwam rond 1870 tot stand. In 1919 maakte de tuinarchitect D.F. Tersteeg een ontwerp voor de "binnentuin". Tuinarchitect H.A.C. Poortman heeft zich waarschijnlijk met de uitvoering bezig gehouden. Deze tuin verkeert thans (1997) in vervallen staat maar draagt het oorspronkelijke ontwerp nog in zich. De tuin kenmerkte zich door de aangebrachte symmetrie. Het hoger gelegen terras aan de achterzijde van het huis, waarop een geschulpt vormgegeven grasveld aansloot werd omgeven door borders, hierachter lag de zgn. "wilde tuin", die door vormgeknipte buxushagen werd afgesloten. In het verlengde lag een (thans dichtgegroeide) zichtas waarin centraal een solitair stond. Aan de zuidzijde van het huis lag de rozentuin met pergola's, thans (2004) tot een grasveld vervallen. Ten noordwesten van het huis is de aanleg nog altijd ingericht als moestuin en boomgaard. In de aanleg staan op diverse plaatsen fraaie houten hekken, daterend uit circa 1920, die toegang geven tot de weiden. De aanleg wordt aan de noordzijde begrensd door de Broekdijk, aan de oostzijde door de Laanzichtsweg en aan de zuidzijde door de Bovenheigraaf. De begrenzing loopt aan de westzijde langs enkele oudere lanen omhoog naar de Broekdijk.
Waardering
Historische TUIN- EN PARKAANLEG is van algemeen belang:
- als representatief voorbeeld van een midden-19de-eeuwse aanleg in landschapsstijl die ingebed is in een 18de-eeuwse formele lanenstructuur en waar in het begin van de 20ste eeuw een geometrische tuinaanleg aan werd toegevoegd;
- vanwege het belang voor de geschiedenis van de tuin- en landschapsarchitectuur;
- vanwege de uit de tijd van aanleg stammende solitairen en boomgroepen;
- vanwege de functioneel-ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats.
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Locatie
Omschrijving complex: HISTORISCHE BUITENPLAATS ZWALUWENBURG (Zwaluwenburg 6, 't Harde (gemeente Elburg)).
De historische buitenplaats Zwaluwenburg is gelegen ten zuidoosten van Elburg. In 1728 werd het hoofdgebouw (huis Zwaluwenburg) gebouwd ter plaatse van een ouder, wellicht versterkt huis (kasteel Wijnbergen). Met het hoofdgebouw zijn middels twee kwartronde vleugels twee bouwhuizen verbonden. Vermoedelijk lag destijds rondom het hoofdgebouw een parkaanleg in classicistische stijl: met een lange centrale as, dwars door het huis georiënteerd, in oostwestelijke richting. Het hoofdgebouw staat op een rechthoekig omgracht terrein binnen de nog aanwezige structuur van lange, rechte lanen. Het (vermoedelijk oudere) eiland is middels een brug met hekwerk uit de bouwtijd van het huis bereikbaar. De thans nog bestaande aanleg werd vermoedelijk vanaf circa 1840 in enkele fasen in een landschappelijke stijl aangelegd. Omstreeks 1870 was de transformatie van het park voltooid. Aan het begin van de 20ste eeuw legden de tuinarchitecten H.A.C. Poortman en D.F. Tersteeg -circa 1917- aan de achterzijde van het huis een geometrische tuin met onder meer borders aan. Ten oosten van het huis ligt de boerderij De Zwaluwenburg uit 1794. In de parkweide voor het huis staat een zgn. Wilhelminaboom uit 1898, het oude Kroningshek is niet meer aanwezig. Aan de Eperweg ligt de voormalige rentmeesterswoning uit ca. 1920, die de westelijke entree accentueert. Ten zuiden van het hoofdgebouw liggen aan een van de lanen twee, vroeg-19de-eeuwse boerderijen (Zwaluwenburg 2 en 7) die thans beide in gebruik zijn als woonhuis. Bij de entree aan de Zuiderzeestraatweg staat een vroeg 19de-eeuwse boerderij met op het erf een kapberg en twee schuren.
Binnen het complex zijn de volgende onderdelen niet beschermenswaardig: wegens te geringe monumentale waarden de berg, schuur en garage bij de boerderij "Zwaluwenburg" (Zwaluwenburg 3), de opstallen bij de rentmeesterswoning (Eperweg 7), de opstallen bij de twee 19de-eeuwse boerderijen aan weerszijden van het hoofdgebouw en boerderij met opstallen aan Laanzichtweg 1. De uitbouw (circa 1985?) achter het linker bouwhuis is wegens te geringe ouderdom niet beschermenswaardig.
De omgrenzing van de historische buitenplaats is aangegeven op de bij de registeromschrijving bijbehorende kaart en wordt in onderdeel 2 van dit complex nader gespecificeerd.
De historische buitenplaats Zwaluwenburg is uit de volgende samenstellende onderdelen opgebouwd: 1. Hoofdgebouw (huis Zwaluwenburg), 2. Historische tuin- en parkaanleg, 3. Toegangsbrug met hek, 4. Rentmeesterwoning en entree, 5. Boerderij Zwaluwenburg met bakhuisje, 6. Boerderij, 7. Boerderij/dienstwoning, 8. Duiker, 9. Entree, 10. Boerderij met kapberg en twee schuren. Zie voor de omschrijving hierna bij de verschillende onderdelen.
Waardering
De historische buitenplaats Zwaluwenburg is in cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch opzicht van algemeen belang, vanwege:
- het huis Zwaluwenburg, dat in 1728 werd gebouwd op het oudere kasteeleiland;
- de deels in structuur en deels in detail gaaf bewaard gebleven historische tuin- en parkaanleg in landschapsstijl, gelegen binnen een oudere, formele lanenstructuur, aangelegd tussen circa 1840 en 1870, die op het kasteeleiland omstreeks 1917 werd voorzien van een door de tuinarchitecten H.A.C. Poortman en D.F. Tersteeg ontworpen geometrische tuin;
- de visuele samenhang tussen de complexonderdelen;
- de ornamentele waarde van de complexonderdelen.
Eigenschappen
| Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
|---|---|---|---|---|
| Historische aanleg | Kastelen, landhuizen en parken | Tuin, park en plantsoen | oorspronkelijke functie | Ja |
| Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Zwaluwenburg | 4 | – | 8084 PD | 't Harde | – | – | Ja |
| Hoofdcategorie | Subcategorie | Beschrijving | Notitie |
|---|---|---|---|
| Kastelen, landhuizen en parken | Tuin, park en plantsoen | – | Landschappelijke tuin |
| Kadastraal perceel | Kadastrale sectie | Kadastraal object | Appartement | Kadastrale gemeente |
|---|---|---|---|---|
| – | C | 2561 | – | Doornspijk |
| – | C | 4220 | – | Doornspijk |
| – | C | 3261 | – | Doornspijk |
| – | C | 4219 | – | Doornspijk |
| – | C | 4218 | – | Doornspijk |
| – | C | 3263 | – | Doornspijk |
| – | C | 3172 | – | Doornspijk |
| – | C | 3259 | – | Doornspijk |
| – | C | 2564 | – | Doornspijk |
| – | C | 2555 | – | Doornspijk |
| – | C | 4302 | – | Doornspijk |
| – | C | 4287 | – | Doornspijk |
| – | C | 2547 | – | Doornspijk |
| – | C | 4286 | – | Doornspijk |
| – | C | 3262 | – | Doornspijk |
| – | C | 2548 | – | Doornspijk |
| – | C | 3444 | – | Doornspijk |
| – | C | 3260 | – | Doornspijk |
| – | AK | 51 | – | Oldebroek |
| – | AK | 56 | – | Oldebroek |
| – | AK | 120 | – | Oldebroek |
| – | AK | 119 | – | Oldebroek |
| – | AK | 54 | – | Oldebroek |
| – | AK | 52 | – | Oldebroek |
| – | AK | 121 | – | Oldebroek |
| – | AK | 50 | – | Oldebroek |
| – | AK | 55 | – | Oldebroek |
| Start | Eind | Notitie | Beschrijving |
|---|---|---|---|
| 1728 | 1728 | – | vervaardiging |