Rijksmonument

Mariënwaerdt, Beesd

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Omschrijving onderdeel 1: HOOFDGEBOUW (Mariënwaerdt).

Het op T-vormige grondslag opgetrokken huis in classicistische stijl is in vier fasen vanaf 1734 tot circa 1790 tot stand gekomen. Het uit rode baksteen opgetrokken gebouw is samengesteld uit een langgerekt voorhuis, bestaande uit een begane grond en een bel-etage onder een met pannen gedekt schilddak (het was oorspronkelijk de bedoeling dat er nog een verdieping op gebouwd zou worden) en een blokvormig witgepleisterd achterdeel van een souterrain en één bouwlaag onder een met pannen gedekt omgaand dak met zakgoten en voorzien van dakkapellen. Het middelste en tevens oudste deel van drie traveeën is gefundeerd op de middeleeuwse kelders met kruisribgewelven (de refter) als zichtbaar overgebleven restant van het abdijencomplex. In de gevels zijn meerruits vensters, deels met persiennes, aangebracht.

De symmetrisch ingedeelde, dertien traveeën brede voorgevel heeft hoekrisalieten met geblokte hardstenen pilasters en een middenrisaliet van drie traveeën met centraal de omlijste dubbele toegangsdeur. De risaliet wordt bekroond door een houten fronton. De horizontaliteit van de voorgevel wordt benadrukt door de plint, cordon- en kroonlijst. Op de begane grond bevinden zich negenruits vensters en op de verdieping vijftienruits vensters. De achtergevels aan weerszijden van het achterhuis bevatten twee traveeën met meerruits vensters en een rond venster.

Tegen de zuidgevel van het blokvormige achterhuis een uitgebouwde ingangspartij van twee bouwlagen met afgeronde hoeken onder een plat dak. In de uitbouw is de omlijste dubbele toegangsdeur (hoofdingang) met daarboven een omlijst rondboogvenster met gotische tracering. In de korte zijgevels een roedevenster en een lancetvenster. Aan weerszijden van de uitbouw twee vensterassen met meerruits vensters.

In het INTERIEUR is ondermeer van belang de centrale vierkante hal met 18de-eeuws stuc en omlijste brede deuren met eikenhoutbeschildering; de herenkamer met marmeren schouw en bovendeurstukken; de salon met door pilasters gelede muren en stuc. Onderhuis met 12de-eeuwse kruisribgewelven, restanten van de eetzaal van het klooster.

Waardering

Het HOOFDGEBOUW (Mariënwaerdt), behorend tot de historische buitenplaats Mariënwaerdt is van algemeen cultuurhistorisch en architectonisch belang:

- wegens de ouderdom;

- wegens het langgerekte 18de-eeuwse hoofdgebouw met gaaf bewaard exterieur in sobere classicistische stijl;

- wegens de oorspronkelijke ruimte-indeling en aankleding van het interieur;

- wegens de gaaf bewaarde middeleeuwse kelders, als restant van het abdijcomplex;

- wegens de kenmerkende ligging binnen de historische tuin- en parkaanleg;

- wegens de functioneel-ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer

513558

Complexnaam

Mariënwaerdt

Provincie

Gelderland

Gemeente

West Betuwe

Plaats

Beesd

Complexomschrijving

Omschrijving van het complex

In structuur en deels in detail gaaf bewaarde HISTORISCHE BUITENPLAATS MARIËNWAERDT met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), DIENSTGEBOUW (3), GRAFZERK (4), TUINMUUR (5), KOUDE BAKKEN (6), POMP (7), DRUIVENKAS (8), KAS (9), PRIEEL (10), DIENSTWONINGEN (11), BOERDERIJ 'NIEUWE BOUWING' (12), SCHUUR (13), TWEE KAPBERGEN (14A en 14B), BOERDERIJ 'ABTSBOUWING' (15), BOERDERIJ 'LINGENHOF' (16), VLOEDSCHUUR (17), HOUTEN SCHUUR (18), WOONHUIS (19), BOERDERIJ 'DE HOGE SPIJCK' MET AANGEBOUWD BAKHUIS (20), KAPBERG (21), BOSWACHTERSWONING 'PRINKEL' (22), TOEGANGSHEK (23), BOERDERIJ 'DE MOUWE' (24), VLOEDSCHUUR 25), KAPBERG (26A) en HOOIBERG (26B), BOERDERIJ 'DE LAGE SLUIS' (27), BOERDERIJ 'DE HOGE SLUIS' (28), SCHUUR (29), SLUIS (30), VLOEDSCHUUR (31), BOERDERIJ DE NEUST (32).

Ten oosten van het dorp Beesd aan de Linge ligt de historische buitenplaats Mariënwaerdt ter plaatse van de in 1129 gestichte Praemonstratenserabdij Mariënwaerdt. Dit klooster, bestaande uit een uitgebreid complex van gebouwen met kerk en klokkentoren, werd tussen 1566 en 1567 verwoest en afgebroken. De goederen werden daarna beheerd door het Kwartier van Nijmegen. In 1704 verhief de Landdag Mariënwaerdt tot een heerlijkheid met hoge, middelbare en lage jurisdictie om het goed beter te kunnen verkopen. Graaf van Bylandt kocht de plaats in 1734 en liet tussen 1734 en circa 1790 op het terrein een buitenhuis bouwen, met gebruikmaking van restanten van de abdij. Aan de noordoostzijde van het huis werd een parkbos met slingerlanen aangelegd.

Een overzichtskaart uit circa 1624 (aanwezig op het huis) en een kaart van landmeter Bajonville uit 1664 tonen de omgrenzing, de percelering, de ligging van de goederen en de lanenstructuur van het oude kloostercomplex, zoals thans nog gaaf bewaard en in één bezit is gebleven.

Op deze gronden is in de achttiende eeuw de buitenplaats gesticht, waarvan de markante kern gevormd wordt door de omgeving van het huis met parkbos, moestuin en toegangslaan, geflankeerd door weilanden en doorsneden door twee dwarslanen. De verwevenheid van de buitenplaats met het oude kloostergoed (thans landgoed) is kenmerkend en vrij uniek te noemen.

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Aan de zuidkant is de Linge de begrenzing. Aan de oostkant vormt de Bisschopsgraaf de begrenzing: de watergang waarover de bisschop van Utrecht klooster Mariënwaerdt kon bereiken.

Waardering van het complex

De HISTORISCHE BUITENPLAATS MARIËNWAERDT is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:

- wegens de ouderdom;

- wegens de ontwikkelingsgeschiedenis;

- wegens de middeleeuwse restanten van het abdijencomplex;

- wegens de gaaf bewaard gebleven historische infrastructuur;

- wegens het 18de-eeuwse hoofdgebouw in classicistische stijl;

- wegens de aanleg in landschapsstijl en het moestuinensemble;

- wegens de inpassing in en de samenhang met het omringende landschap;

- wegens de visuele samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats.

Eigenschappen

Functies
Functie	Hoofdcategorie	Subcategorie	Functietype	Is hoofdfunctie
Landhuis	Kastelen, landhuizen en parken	Kasteel, buitenplaats	oorspronkelijke functie	Ja

Adressen
Straat	Getal	Achtervoegsel	Postcode	Plaats	Locatie	Situatie	Is hoofdadres
Marienwaerdt 't Klooster	9	–	4153 RR	Beesd	–	–	Ja
Marienwaerdt 't Klooster	10	–	4153 RR	Beesd	–	–	–
Marienwaerdt 't Klooster	11	–	4153 RR	Beesd	–	–	–

Types
Hoofdcategorie	Subcategorie	Beschrijving	Notitie
Kastelen, landhuizen en parken	Kasteel, buitenplaats	–	–

Percelen
Kadastraal perceel	Kadastrale sectie	Kadastraal object	Appartement	Kadastrale gemeente
–	C	593	–	Beesd

Bouwperioden
Start	Eind	Notitie	Beschrijving
1734	1790	–	vervaardiging