Complexomschrijving

In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), BOUWHUIZEN (3,4), drie identieke HEKKEN (5), KINDERHUISJE 'HEILIGERLEE' (6), STAL (7), BOERDERIJ 'GRIFTPARK' (8), BOERDERIJ 'KLEIN GEERESTEIN' MET TOREN, SCHUUR EN ERFAFSCHEIDING (9), TOEGANGSHEK (10). Ten noorden van de bebouwde kom van Woudenberg ligt de historische buitenplaats Geerestein die is gesticht vóór 1400. In de loop vijftiende eeuw kwam het goed in het bezit van het geslacht Van Zuylen van Nyvelt, welke tot in de zeventiende eeuw de eigenaren bleven. In 1536 werd Geerestein als ridderhofstad erkend. De naam Geerestein verwijst naar de gerende kavelvorm, die nog steeds de hoofdstructuur bepaalt. Het goed ligt aan de Geeresteinselaan komende vanuit Woudenberg. Deze laan werd al in de dertiende eeuw voor de ontginningen aangelegd. Het huidige hoofdgebouw heeft een zestiende-eeuwse oorsprong en werd in ca.1645 uitgebreid met een voorhuis. Rondom het huis lag een formele aanleg gekenmerkt door een geometrisch lanen- en grachtenstelsel, waarbij het omgrachte huis geflankeerd werd door omgrachte eilanden, zoals de militaire kaart van J.L. van der Meer uit ca.1790 toont. Thans resteert alleen de omgrachting van het noordelijke eiland. De verkoopadvertentie uit 1792 noemt naast het huis en de bouwhuizen, 'twee groote tuynen, beplant met allerhande soorten exquise vrugtboomen en wyngaarden, twee groote lomryke bosschen, en verscheide ditto laanen (..) uytgestrekte visryke gragten die in de droogste tyd over kaskadens vers water ontvangen en lossen'. Het grand canal achter het huis, dat een kenmerkend element van de aanleg vormt en een der grootsten in Nederland is, is waarschijnlijk aan het einde van de achttiende eeuw gerealiseerd en staat op de kadastrale kaart uit 1825 voor het eerst aangegeven. In de achttiende eeuw werd het huis van een voorgevel in Lodewijk XIV-stijl voorzien (zie Jan de Beyer 1745) en vervolgens in 1834 in classicistische stijl verbouwd. In 1835 kocht Jhr.H.D. Hooft de buitenplaats. Onder zijn beheer werd de aanleg in landschapsstijl met behoud van verschillende formele elementen gerealiseerd. De aanleg in landschapsstijl kreeg een romantisch karakter door de bouw van verschillende pittoreske en als coulissen functionerende bouwsels, zoals de hofstede Klein Geerestein met een gepleisterde toren, het kinderhuisje, de stal met tempelfront en boerderij Griftpark, die een markant punt in de landschappelijke aanleg vormt. Hooft was betrokken bij de aanleg van het park en bij de bouw van de verschillende onderdelen, die waarschijnlijk in samenwerking met een plaatselijk architect Van Lunteren werden neergezet. Sinds 1969 heeft Geerestein een kantoorfunctie (Architectenbureau INBO).

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Omgrenzing wordt bepaald door de Geeresteinselaan met een uitstulping rondom de overtuin, Woudenbergsche Grift, Zuiderbroek en Nieuwe Steeg.

Waardering

De HISTORISCHE BUITENPLAATS GEERESTEIN is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:

- vanwege de ouderdom;

- als onderdeel van de reeks buitenplaatsen in de overgangszone tussen de Utrechtse Heuvelrug en de Gelderse Vallei;

- vanwege het in oorsprong 16de-eeuwse hoofdgebouw, dat in ca.1645 met een voorhuis is uitgebreid en in 1834 in classicistische stijl is verbouwd;

- vanwege de aanleg in 19de-eeuwse landschapsstijl met behoud van enkele formele elementen waaronder het laat-18de-eeuwse zeer grote grand canal;

- vanwege de visuele samenhang tussen de complexonderdelen.