Inleiding

De grote AMERIKAANSE WINDMOTOR is een markant herkenningspunt in het vlakke en uitgestrekte weidegebied van de voormalige Middelzee.

De naar Amerikaans model ontstane windmolen van het type "Herkules Metallicus Windturbine" is in Duitsland gefabriceerd door de "Vereinigte Windturbine Werke AG" te Dresden. De molen werd geïmporteerd door de Rotterdamse handelsmaatschappij R.S. Stokvis & Zonen Ltd en in 1920 gebouwd voor de bemaling van de "Mantgumerpolder". De molen werd gebouwd tezamen met de bestaande windmotor onder Weidum (Weidumerpolder), de bestaande windmotor nabij Dearsum (Kleiterperpolder), de in de jaren negentig gesloopte windmotor nabij Schillard (Schillaarderpolder) en de windmotor nabij het buurtschap Makkum (Makkumerpolder). Van deze laatste rest nog de onderbouw. De molen heeft een belangrijke ensemblewaarde tezamen met de bestaande molens van Dearsum en Weidum in het gebied van de voormalige Middelzee.

De 5 windmotoren werden gebouwd ter vervanging van 58 traditionele windwatermolens en bemaalden tezamen het gebied van het voormalige Waterschap "De Oosterwierumer Oudvaart".

Omschrijving

De 10 meter hoge toren staat in een uit beton opgetrokken fundering. Op de fundering is een betonnen onderbouw aangebracht voorzien van een betonnen dak. De onderbouw is voorzien van zes vaste gietijzeren zesruitsramen en twee later aangebrachte betonnen ramen. Aan een zijde een houten deurkozijn waarvan de bovendorpel is voorzien van onder 45 graden afgeschuinde hoeken. Het boven de dorpel aangebrachte lood is voorzien van een geschulpte rand. In het kozijn is een houten toegangsdeur voorzien van een geprofileerde sierlijst aangebracht. Naast de deur vlak boven het maaiveld een koperen plaatje met hierop de volgende tekst: Boltje en Buwalda Betonbouw Heerenveen

De voorwaterloop is voorzien van een stalen krooshek en een dubbele schotbalksponning. De stalen vijzel is gelegen in een betonnen vijzelbak met houten deksels. Voor de molen een betonnen verdeelbak met stalen inlaatschuiven voor de diverse polderpeilen en het inlaten van boezemwater. De molen is hiermee in staat diverse bemalingsgebieden met een ander polderpeil te bemalen. De betonnen achterwaterloop is voorzien van een houten wachtdeur. De molen maalt uit op de "Mantgumervaart" (Friese boezem). De stalen toren heeft een ladder en een vrij laag gelegen stelling. De stelling bestaat uit stalen liggers, een houten dek en een stalen hekwerk. Aan de bovenzijde van de toren is een op kogellagers draaiend gietstalen motorlichaam aangebracht. Het dertig gegalvaniseerde stalen bladen tellende windrad heeft een diameter van 11 meter. Het rad bestaat uit tien straalarmen waartussen segmenten, met ieder drie bladen verbonden door drie ringen, zijn aangebracht. De molen is voorzien van twee vanen: een hoofdvaan en een zijvaan. De eerste dient voor de zelfregeling naar de windrichting, de tweede voor zelfregeling naar windsterkte. De molen is voorzien van een gietstalen gaande werk en stalen spillen. In de jaren 50 werd een zogenaamde gecombineerde bemaling aangebracht. D.w.z. de vijzel kan zowel op windkracht (hoofdbemaling) als door een luchtgekoelde Petter twee cilinder dieselmotor (hulpbemaling) worden aangedreven.

Waardering

De zogenaamde Amerikaanse windmotor uit het begin van de 20e eeuw is van algemeen cultuurhistorisch en industrieel- archeologisch belang:

- voor de geschiedenis van de industriële archeologie van Nederland, in het bijzonder van die der windmotoren;

- voor de ontwikkeling van de vroeg-20e-eeuwse Nederlandse bemalingstechniek met gebruikmaking van Amerikaans model windmolens;

- als molentype kenmerkend voor de fase tussen windmolenbemaling en motorbemaling;

- vanwege zijn rol in het ontstaan van de bemalinggeschiedenis van het bemalingsgebied "Mantgumerpolder" van het voormalige Waterschap "De Oosterwierumer Polder" en later het Waterschap "Marne-Middelsee";

- omdat hij, met de molens van Dearsum en Weidum, een belangrijk ensemble vormt in het gebied van de voormalige Middelzee;

- omdat hij behoort tot de groep van zeldzaam geworden grote "Herkules" windmotoren;

- vanwege zijn landschappelijke betekenis als markant herkenningspunt in het vlakke en uitgestrekte weidegebied van de voormalige Middelzee.