Inleiding.

Ten oosten van de Putseweg te Putte ligt de Israëlitische begraafplaats "Sombre Hadass", opgericht door de Antwerpse Israëlitische begrafenisvereniging "H. Stichting van Waarachtige Liefdadigheid", die gevestigd is in Putte. De stichting heeft onder meer tot doel een kosteloze begrafenis te garanderen van de arme leden van de Israëlitische gemeente uit Antwerpen. De Antwerpse Israëlitische gemeenschap begroef aanvankelijk haar doden op de openbare begraafplaats Kiel te Antwerpen. Omdat de Belgische wetgeving onteigening en vergraving van een begraafplaats niet uitsluit en omstreeks 1910 duidelijk werd dat Kiel moest worden geruimd, was de Israëlitische gemeenschap op zoek naar een nieuwe plek, waar de doden eeuwig konden blijven liggen. Daar de Nederlandse Wet op de Lijkbezorging sedert 1869 meer zekerheid omtrent de eeuwige rust van een graf biedt, trachtte de begrafenisvereniging "Ohabé Zedaka Menachem Abélim" in navolging van de Israëlitische Begrafenis Vereniging Antwerpen 1 ha grond aan te kopen van de gemeente Putte. In 1913 werd toestemming verleend tot de aanleg van deze derde Israëlitische begraafplaats te Putte, maar pas in 1920 begroef de H. Stichting hier haar doden. Vooral na de sluiting van de Kiel-begraafplaats werd hier veel begraven. Van belang is onder meer het zuidoostelijke deel van de begraafplaats, gelegen in de zuidoostelijke hoek, alwaar een aantal grafmonumenten uit Kiel herplaatst is. Een door de gehele Antwerpse Israëlitische gemeente gezamelijk opgericht MONUMENT (1) uit 1931 markeert de plaats waar de stoffelijke resten uit Kiel zijn herbegraven. Verder vallen binnen de bescherming uitsluitend de MUUR MET TWEE POORTEN (2) van de begraafplaats, de BINNENPOORT (3), het GRAFMONUMENT van B. Bernsohn (4), het GRAFMONUMENT van de familie M. Unterman (5) en het GRAFMONUMENT van M. Halevy (6). Tot na de Tweede Wereldoorlog vonden mutaties vanuit begraafplaatsen in België naar Putte plaats. Ook werden Putse graven naar Israël overgebracht. Ook thans wordt er door de Antwerpse Israëlitische gemeenschap nog te Putte begraven.

Waardering.

De begraafplaats is van algemeen belang. Het geheel heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van een sociale en geestelijke ontwikkeling, namelijk de ontwikkeling van de joodse grafcultuur, het is tevens van belang voor de typologische ontwikkeling van het grafmonument. Het heeft kunsthistorisch belang als voorbeeld van het werk van Antwerpse ateliers. Het heeft ensemblewaarden als onderdeel van een reeks begraafplaatsen, die cultuurhistorisch en architectuurhistorisch van belang is als manifestatie van de geschiedenis van de joodse grafcultuur over onze landsgrenzen. Het is gaaf bewaard gebleven en uiterst zeldzaam.