Inleiding

Woningbouwcomplex bestaande uit 104 MIDDENSTANDSWONINGEN die verdeeld zijn over 22 objecten. Het woningbouwcomplex is in 1922-1924 gebouwd in opdracht van de "Woningbouwvereniging voor Ambtenaren", naar ontwerp van architect G. Versteeg en uitgevoerd door aannemersfirma S. van Bakel en Huijser uit Rotterdam. In het eerste opgeleverde huis Pontanuslaan 33 is een gedenksteen geplaatst met het opschrift: "gesticht door de / WONINGBOUWVEREENIGING / voor AMBTENAREN te ARNHEM / aanbesteed 14 aug. 1922 het dagel. bestuur / voorz. k. de lincel secr. g.a. van mastbergen / penningm. a. schut." De "Woningbouwvereeniging voor Ambtenaren" werd op 22 september 1920 opgericht met het "...doel te Arnhem middenstandswoningen te stichten, ten einde deze te verhuren aan ambtenaren van Staat, Provincie, Gemeente of andere publiekrechtelijke lichamen". In februari 1921 kreeg architect GERRIT VERSTEEG (1872-1938) de bouwopdracht nadat meerdere gegadigden zijn benaderd waaronder de architecten J.A. Heuvelink, W. Diehl en Roos & Overeijnder. Versteeg was, na een opleiding tot timmerman in Delft, tot 1900 assistent van prof. C. Sluyterman en prof. E. Gugel. Daarna werd hij benoemd tot adjunct-directeur Gemeentewerken in Arnhem. In deze functie ontwierp hij onder andere de Lorentz H.B.S. aan de Schoolstraat (1904-1905) en de gemeentelijke elektriciteitscentrale aan de Nieuwe Kade (1907, verwoest). Deze gebouwen vertonen Berlagiaanse invloeden. Vanaf 1914 verlegde Versteeg zijn werkterrein naar Amsterdam waar hij zich associeerde met architect J. Gratama (1877-1947). Het bureau Gratama-Versteeg kreeg tot in 1921 diverse opdrachten voor volkswoningbouw, onder andere in de Transvaalbuurt te Amsterdam (i.s.m. architect H.P. Berlage), en in Arnhem voor de "Coöperatieve Woningbouwvereniging Sonsbeek".

Het onderhavige woningbouwcomplex bevindt zich in het noordelijke deel van het Sonsbeekkwartier, ten oosten van het Park Sonsbeek. De stedebouwkundige opzet voor dit sterk geaccidenteerde terrein is door de directeur gemeentewerken ir. W.F.C. SCHAAP (1870-1933) ingetekend op de kaart behorende bij het Algemeen Uitbreidingsplan van 1917, en wordt gekenmerkt door een centraal in de wijk gelegen langgerekt plein en korte straten. De vroegste bebouwing is te vinden in de zuidwestelijke deel van de wijk aan de Apeldoornseweg en dateert uit het tweede decennium van de twintigste eeuw: het hoofdkantoor van de Nederlandsche Heidemaatschappij (architect K.P.C. de Bazel, 1912-1914), de Hogere Burgerschool voor Meisjes (architect C.G. Bremer, 1916-1917) en twintig middenstandswoningen aan de Pontanuslaan van de Woningbouwvereniging "Die Goede Woningh" (architectenbureau De Roos & Overeijnder, ca. 1915). In de jaren twintig werden de overige bouwblokken grotendeels bebouwd met middenstandswoningen van de Arnhemsche Coöperatieve Woningbouwvereeniging "Sonsbeek" (architectenbureau Gratama-Versteeg), de Coöperatieve Woningbouwvereeniging "De Middenstandswoning" (ir. W.F.C. Schaap) en onderhavig complex van de "Woningbouwvereeniging voor Ambtenaren" (architect Versteeg).

Voor de "Woningbouwvereeniging voor Ambtenaren" ontwierp Versteeg woonblokjes in kleine rijen en/of met beneden- en bovenwoningen in een aan de Nederlandse tuinwijken refererende, en voor het interbellum karakteristieke woningbouwarchitectuur met een traditionele hoofdopzet: bakstenen gevels en steile daken. De samenhang in de visuele verschijningsvorm wordt benadrukt door de aaneenschakeling van rode pannen daken, het ritme van schoorstenen, ramen en deuren met afdakjes en de ligusterhagen om de voor- en achtertuinen. Opmerkelijk is de rijke detaillering van onder andere de balkons (rood geschilderde bol- en kegelmotieven) en de groen geschilderde bloembakken en beschoten topgevels (staafprofielen). Alle benedenwoningen hebben in de achtertuin een houten schuurtje. Deze zijn per twee gekoppeld en staan op de erfscheidingen. Een deel van de schuurtjes is volledig vernieuwd. De bovenwoningen hebben een aan de tussenpaden van de achtertuinen gelegen houten fietsenhok. De bijgebouwtjes vallen niet onder de bescherming.

Het woningbouwcomplex bestaat uit de navolgende onderdelen:

1.Pontanuslaan 33-39, een meergezinshuis met twee beneden- en twee bovenwoningen;

2. St. Nicolailaan 10-16, een rij van vier woonhuizen;

3. Goeman Borgesiusplein 1-7, een meergezinshuis met twee beneden- en twee bovenwoningen;

4. Goeman Borgesiusplein 9-27, een rij van tien woonhuizen waarvan twee beneden- en twee bovenwoningen;

5. Goeman Borgesiusplein 29-35, een meergezinshuis met twee beneden- en twee bovenwoningen;

6. Goeman Borgesiusplein 37-55, een rij van tien woonhuizen waarvan twee beneden- en twee bovenwoningen;

7. Goeman Borgesiusplein 2;4 en Passavantlaan 9;11, een meergezinshuis met twee beneden- en twee bovenwoningen;

8. Goeman Borgesiusplein 6-16, een rij van zes woonhuizen;

9. Lorentzlaan 2-8, een meergezinshuis met twee beneden- en twee bovenwoningen;

10. Lorentzlaan 10-16, een meergezinshuis met twee beneden- en twee bovenwoningen;

11. Lorentzlaan 18-24, een meergezinshuis met twee beneden- en twee bovenwoningen;

12. Richard Kolfschotenlaan 1-11, een rij van zes woonhuizen;

13. Richard Kolfschotenlaan 2-12, een rij van zes woonhuizen;

14. Passavantlaan 13-23, een rij van zes woonhuizen waarvan twee beneden- en twee bovenwoningen;

15. Passavantlaan 25-31, een meergezinshuis met twee beneden- en twee bovenwoningen;

16. Passavantlaan 10-16, een meergezinshuis met twee beneden- en twee bovenwoningen;

17. Passavantlaan 18;20, twee woonhuizen onder één kap;

18. Passavantlaan 22;24, twee woonhuizen onder één kap;

19. Passavantlaan 26;28, twee woonhuizen onder één kap;

20. Passavantlaan 30-36, een meergezinshuis met twee beneden- en twee bovenwoningen;

21. Passavantlaan 38;40, twee woonhuizen onder één kap;

22. Passavantlaan 42-56, een meergezinshuis met vier beneden- en vier bovenwoningen.

Waardering

Complex MIDDENSTANDSWONINGEN uit 1922-1924.

- Van architectuurhistorische waarde als goed en gaaf voorbeeld van een complex middenstandswoningen met een aan de Nederlandse tuinwijken verwante, en voor het interbellum karakteristieke architectuur met een traditionele hoofdopzet en een bijzondere detaillering. De hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp komen tot uitdrukking in de gave verhoudingen, het gevarieerde materiaalgebruik, de bijzondere detaillering en het opvallende kleurgebruik. Als zodanig is het complex een goed voorbeeld van het werk van architect G. VERSTEEG (1872-1938) en van bijzondere betekenis voor diens oeuvre. Het complex heeft zeldzaamheidswaarde vanwege de architectonische kwaliteit en gaafheid.

- Van stedebouwkundige waarde als essentieel onderdeel van de middenstandswijk Sonsbeekkwartier-Noord uit het eerste kwart van de twintigste eeuw, die wordt gekenmerkt door de gebruikmaking van het geaccidenteerde terrein, door de verspringende rooilijnen, door de hoogwaardige architectonische kwaliteiten van de samenstellende onderdelen, en door de structurele en visuele gaafheid van de open stedebouwkundige structuur naar ontwerp van ir W.F.C. SCHAAP (1870-1933) waarin het langgerekte Goeman Borgesiusplein een belangrijke rol speelt. Karakteristiek is de situering van een middenstandswijk in het landschappelijk aantrekkelijke gebied ten noorden van het centrum en oostelijk van het Sonsbeekpark.

- Van cultuurhistorische waarde als vroeg voorbeeld van een complex middenstandswoningen dat gebouwd is in opdracht van een speciaal voor dit doel in het leven geroepen woningbouwvereniging. Het complex is van belang als bijzondere uitdrukking van de vooruitstrevende situatie in Arnhem op het gebied van de volkshuisvesting, welke verbonden is met de bekendheid met de (buitenlandse) moderne stedebouwkundige visies en het aantrekken van gekwalificeerde architecten.