Inleiding

In 1920 was de ontwikkeling van de Amersfoorste Berg tot villagebied aanzienlijk gevorderd. In dat jaar besloot de woningbouwvereniging Frisia een COMPLEX van 41 MIDDENSTANDSWONINGEN te realiseren. Zij gaf hiertoe de architect A.H. van Wamelen opdracht. Deze architect realiseerde, gebruikmakend van het licht hellende terrein, bijzonder fantasierijke en expressieve architectuur. Vier reeksen woningen, bestaande uit elf, tien, negen en nogmaals elf woningen. In 1922 werden naar ontwerp van Van Wamelen in samenwerking met J.U. Slot twee blokken van vijf woningen toegevoegd. Borgesiuslaan 25-31, eveneens met markante rieten kap en Borgesiuslaan 33-41, in enigszins gewijzigde stijl, maar zowel wat stedenbouwkunde als architectuur betreft zeer goed passend bij het geheel.

Al snel bleken de woningen de nodige gebreken te vertonen. De woningbouwvereniging zag zich genoodzaakt deze te verhelpen. De huurprijs viel hierdoor aanzienlijk hoger uit en de woningen waren aanvankelijk lang niet alle bewoond.

Omschrijving

Het complex middenstandswoningen van woningbouwvereniging De Frisia is gesitueerd langs een drietal wegen op de Amersfoortse Berg.

De Borgesiuslaan is oost-west georiënteerd. De weg bezit geen hoogteverschil, aangezien deze evenwijdig aan de hoogtelijnen van de berg is ontworpen. De Piersonlaan en de Schaepmanlaan zijn parallel gelegen aan elkaar en komen bijna haaks uit op de Borgesiuslaan die op een noord-zuid as ligt. De complexonderdelen vormen langs de drie wegen een U-vorm. De vrijwel symmetrische complexonderdelen Borgesiuslaan 25-31 en het links daarvan gelegen bouwvolume Borgesiuslaan 33-41 vormen de noordwand van de Borgesiuslaan en bepalen daarmee de basis van de U. Aan de zuidzijde van de Borgesiuslaan zijn de vier markante kopwoningen van de andere vier woningblokken gesitueerd. Deze vier hoekwoningen vormen twee aan twee de entree tot de oostelijk gelegen Piersonlaan en de westelijk gelegen Schaepmanlaan. De vier woningblokken langs deze lanen volgen het licht hellende reliëf van de berg. Ten opzichte van de hoekwoningen aan de Borgesiuslaan en de hoekwoningen aan de hoger gelegen uiteinden zijn de middendelen teruggelegen. Naast de hoger gelegen eindwoningen is in alle vier de woningblokken een overdekte steeg aangebracht, die ongeveer in elkaars verlengde liggen en toegang verschaffen tot de achtertuinen.

De vier woningblokken langs de Pierson- en Schaepmanlaan gelijken sterk op elkaar in hoofdopzet en detaillering. Kleine afwijkingen in het aantal woningen en in de woningtypes, met name de eindwoningen, creëren een bijzonder fantasievol en gevarieerd geheel. De zeer expressief vormgegeven kappen, bedekt met riet en dakpannen, dragen daartoe sterk bij. Het hoogteverschil tussen de woningen wordt door het verspringen van de goothoogte geaccentueerd. De meeste woningen zijn van het rechthoekige B-type. De plattegrond van deze woningen is opmerkelijk vanwege de hal, die een hoek van 45 graden maakt. Hierdoor hebben de meeste - overwegend kleine - kamers een onregelmatige vorm. De eindwoningen aan de noordelijke uiteinden zijn alle van hetzelfde A-type, met hoge rieten kap, ronde hoekoplossing en keukenuitbouw. De eindwoningen aan de noordelijke uiteinden zijn echter alle verschillend: de architect omschrijft deze woningen als A, BII, B en AI. Voornaamste verschillen zijn dat de AI woning geen ronde hoekoplossing heeft en dat de BII woning breder is dan de B woning. Een vijfde woningtype, omschreven als BI, heeft de architect aan weerszijden van de overwelfde doorgangen aangebracht. Deze rechthoekige woningen hebben een grotere bovenverdieping in verband met deze gangen.

De woningblokken, grotendeels bedekt met riet, zijn vrijwel ongewijzigd. In grote mate zijn de oorspronkelijke roedenverdelingen nog aanwezig. De woningen kennen een nogal in zichzelf gekeerd interieur bestaande uit kleinere kamers. Reden waarom bij meerdere woningen een aantal muren is weggebroken. Aan de achterzijden is bij enkele woningen een aanbouw gepleegd. Dit leidt echter nergens tot grote aantastingen van de aanzichten.

Het complex Frisia-woningen omvat de volgende onderdelen:

1. Piersonlaan 1-17 (oneven nrs), Borgesiuslaan 26 Woonblok A

2. Piersonlaan 2-20, Borgesiuslaan 24 Woonblok B

3. Schaepmanlaan 1-19, Borgesiuslaan 36 Woonblok C

4. Schaepmanlaan 2-16, Borgesiuslaan 34 Woonblok D

5. Borgesiuslaan 25-31 Woonblok E

6. Borgesiuslaan 33-41 Woonblok F

Waardering

Het complex Frisia-woningen op de Amersfoortse Berg is van algemeen belang vanwege zijn grote architectuurhistorische waarde als nog maar zelden voorkomend en gaaf voorbeeld van een complex middenstandswoningen, vormgegeven in de stijl van de Amsterdamse School. Het Frisiacomplex heeft een stedenbouwkundige en ensemblewaarde. Het complex vormt het hoogtepunt in het oeuvre van de architect A.H. van Wamelen. Van cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de typologische ontwikkeling van woningbouw voor middenstanders.