Inleiding

In verschillende fasen tot stand gekomen complex van de HORTUS BOTANICUS van de Universiteit van Amsterdam, waarvan de oorsprong teruggaat tot 1682 toen het stadsbestuur besloot om een perceel in het noordwesten van de Plantage als Hortus Medicus of 'Artzeny Tuyn' in te richten. Het huidige aanzien wordt grotendeels bepaald door de laat-19de-eeuwse en vroeg -20ste-eeuwse ontwikkelingen. Het min of meer trapeziumvormige terrein wordt begrensd door de Plantage Middenlaan, de Plantage Parklaan, het Hortusplantsoen en de Nieuwe Herengracht (zie bijgevoegde kaart). Het huidige oppervlak dateert van 1932. Het complex Hortus Botanicus bestaat uit de volgende onderdelen:

1. Kasgebouw (mon.nr.4109);

2. Ingangshek/toegangspoort (mon.nr. 4110);

3. De palmen- en varenkas (mon.nr. 495304);

4. Het Hugo de Vries-laboratorium;

5. (voormalige) Hortulanus-woning;

6. Oostelijke brug, brugnr. 232;

7. Westelijke brug, brugnr. 233;

8. Voormalig speelhuis/latere zaadkoepel.

Omschrijving

Het op een trapeziumvormig terrein in de noordwesthoek van de Plantage tot stand gekomen complex van de Hortus Botanicus bevat gebouwen en objecten uit verschillende perioden die alle een historisch-functionele relatie met de universitaire plantkunde hebben. De oudste resterende onderdelen zijn het vroeg-18de-eeuwse ingangshek aan de Plantage Middenlaan en het kasgebouw. Naast het ingangshek staat de in chaletstijl uitgevoerde hortulanuswoning, die een 17de-eeuwse oorsprong heeft, doch grotendeels bepaald wordt door de in 1862 gerealiseerde verbouwing. Woning en toegangshek zijn met elkaar verbonden door een klein poortgebouw. Ten oosten van de hortulanuswoning sluit het in 1910-1915 naar ontwerp van J.M. van der Mey, op aanwijzing van prof.dr. Hugo de Vries en Theo Stomps uitgevoerde botanisch laboratorium aan. Dit laboratorium, thans genaamd 'Hugo de Vries laboratorium' staat ter plaaste van de vroegere palmenkas en oranjerie. Het laboratorium is opgetrokken in baksteen en bevat diverse decoraties die naar de historie van de Hortus en Amsterdam verwijzen. Aan de oostzijde - op de hoek van Plantage Middenlaan en Plantage Parklaan - is een achtzijdig gebouw met lichtkoepel bewaard gebleven, dat in oorsprong diende als speelhuis en dat in 1877 in gebruik kwam als zaadkoepel; de onderbouw dateert nog uit de 17de eeuw. In de ZO-hoek van het terrein is in 1911-1912 een vervangende Palmen- en Varenkas gebouwd op L-vormige grondslag, vermoedelijk naar ontwerp van J.M. van der Mey. Tevens behoren de twee vaste gietijzeren bruggen over de slingerende Hortusvijver (ontstaan na vergraving van de Plantage Muidergracht) uit 1877 tot de beschermde complex-onderdelen. Deze bruggen verbinden het terrein met het Hortusplantsoen, waarbij de westelijke brug evenwijdig ligt met de Nieuwe Herengracht en in oorsprong onbeperkte doorgang verleende aan de gebruikers van het jaagpad langs de gracht.

Waardering

In verschillende fasen tot stand gekomen complex met ingangshek, hortulanuswoning, kasgebouw, laboratorium, zaadkoepel en palmen- en varenkas en bruggen van de Hortus Botanicus van algemeen belang vanwege de architectuur- en cultuurhistorische waarde alsook wegens de betekenis voor de plantkundige wetenschap en de situationele waarde wegens de verbondenheid met het oorspronkelijke gebruik van de Plantage als groengebied.