Rijksmonument

Tweede Chirurgische Kliniek, Amsterdam

Inleiding

Op het zuidelijk deel van het voormalige Binnengasthuisterrein tot stand gekomen TWEEDE CHIRURGISCHE KLINIEK met ZUSTERHUIS naar een ontwerp van F.W.M. Poggenbeek in een op Berlage geïnspireerde overgangsarchitectuur. De kliniek, gelegen aan Vendelstraat en Binnengasthuisstraat, werd gebouwd volgens het corridorsysteem tussen 1897 en 1900. In 1898 werd besloten de werktijd van de verpleegsters te verkorten tot tien uur per dag waardoor het aantal zusters van 85 naar 111 steeg. Hiertoe werd in 1900-01 het inmiddels gereed gekomen deel van het Zusterhuis aan de Nieuwe Doelenstraat naar het zuidwesten uitgebreid met ca. 50 éénpersoonskamers en verbonden met de kliniek. In 1913-14 werd het Zusterhuis naar het noordwesten, aan de Kloveniersburgwal, opnieuw uitgebreid waarbij de architectuur van het oudere gedeelte aan de Nieuwe Doelenstraat werd voortgezet. In dit gedeelte is bij de recente (xxd) veranderingen een poort naar de Vendelstraat gerealiseerd.

Omschrijving

Op een samengestelde plattegrond fasegewijs tot stand gekomen en in baksteen opgetrokken kliniek en zusterhuis. De voormalige kliniek bestaat uit twee loodrecht op elkaar geplaatste vleugels: een lange vleugel (N) en een korte vleugel (W) aan weerszijden van een middengebouw. Het gebouw heeft een begane grond met drie verdiepingen onder een plat dak. Aan de kant van de buitengevels aan Binnengasthuis- en Vendelstraat wordt de bovenste verdieping gemaskeerd door een schilddak. Buitengevels verlevendigd door in- en uitspringende geveldelen, in hoogte variërende gootlijsten van de ingangspartij en diverse uitbouwen zoals de vijfzijdige en twee bouwlagen hoge, amphitheatergewijs ingerichte operatie- en collegezaal aan de lange vleugel en de deels ingesnoerde toren met een met rode pannen bedekt tentdak afgesloten door een spitsvormige bekroning links van het middengebouw. Boven de ingang een dakkapel met klok. Verdiept geplaatste ramen in getoogde en deels gekoppelde vensteropeningen. De gevel wordt verlevendigd door de toepassing van decoratief metselwerk, met name onder de gootlijsten.

Binnengevels georiënteerd rondom een binnentuin. Rechte, flauw overstekende gootlijst op regelmatige afstanden onderbroken door een top in de vorm van een afgeplatte trapgevel. Eerste en tweede verdieping nagenoeg geheel voorzien van een doorlopend smeedijzeren balkon. Onder de gootlijst decoratieve, op regelmatige afstand van elkaar geplaatste ijzeren hijsbalken. Decoratief metselwerk.

Zusterhuis op hardstenen plint. Buitengevel van Zusterhuis aan Nieuwe Doelenstraat kenmerkt zich door de afwisseling in toppen en gootlijsten en de verschillen in verdiepinghoogten. Dakkapellen met ver overstekende dakjes en voorzien van bolvormige bekroningen. Getoogde vensteropeningen met verdiept geplaatste ramen. Vensters gelijkstraat voorzien van traliewerk, enkele met een smeedijzeren borstwering in Art Nouveau. Decoratief metselwerk: onder meer pilasters onder de topgevels en tandfriezen onder de gootlijsten. Aan Binnengasthuisstraat poortdoorgang naar binnentuin. Binnenzijde van het Zusterhuis grenst aan binnentuin. Aan Binnengasthuisstraatzijde een deels ingesnoerde en boven het gebouw uitstekende toren met een met zink bedekt en afgeknot tentdak. Ingang met stoep en een boven de entree geplaatst lessenaarsdakje op smeedijzeren consoles. Rechthoekige en verdiept geplaatste vensters in getoogde vensteropeningen. Dakkapellen met ver overstekende dakjes met bolvormige bekroningen. Decoratief metselwerk.

Uitbreiding Zusterhuis in 1913-14. Gevel aan de buitenzijde aan Kloveniersburgwal identiek aan die aan Nieuwe Doelenstraat (zie derhalve boven). Gevel aan het binnenterrein voorzien van een driezijdige erkeruitbouw over alle verdiepingen (rechts) en een als afsluiting van de gevel deels ingesnoerde en boven het gebouw uitstekende toren met een met rode pannen bedekt tentdak (links).

Waardering

Voormalige Tweede Chirurgische Kliniek met Zusterhuis van algemeen belang vanwege cultuurhistorische en architectuurhistorische waarde alsmede van typologische waarde. Zusterhuis van stedebouwkundige waarde als noordwestelijke coulissewand aan Nieuwe Doelenstraat en Kloveniersburgwal. Tevens van belang als onderdeel van het voormalige Binnengasthuiscomplex.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer

518308

Complexnaam

Binnengasthuiscomplex

Provincie

Noord-Holland

Gemeente

Amsterdam

Plaats

Amsterdam

Complexomschrijving

Inleiding

Tussen 1868 en 1913 door verscheidene architecten fasegewijs en in een diversiteit aan bouwstijlen tot stand gekomen vernieuwing en uitbreiding van het reeds in 1579 voornamelijk op de terreinen van het Oude Nonnenklooster ondergebrachte Sint Pietersgasthuis, later genaamd Binnengasthuis. In 1867 werd het complex tot universitair ziekenhuis aangewezen. De nieuwe gebouwen werden alle ontworpen in opdracht van de regenten van het gasthuis en een door hen ingestelde Bouwcommissie. De gebouwen zijn vanaf de totstandkoming voortdurend inwendig veranderd. Vanaf 1984 hebben zich diverse ingrijpende wijzigingen voorgedaan. Een tweetal gebouwen is gesloopt (het Anatomiegebouw, B. de Greef, 1875/1887 en - deels - het Administratiegebouw/Kinderkliniek, J.M. van der Mey, 1913-14) en het terrein is recentelijk stedebouwkundig heringericht waarbij een doorgaande fietsroute is gerealiseerd tussen Grimburgwal en Nieuwe Doelenstraat, gepaard gaand met de nieuwe straatnamen Turfdraagsterpad en Binnengasthuisstraat. Aan de Oude Zijds Achterburgwal is een doorgang via het reeds onder monnr. 77 beschermde 18de-eeuwse Gasthuispoortje gerealiseerd. Het vm. Binnengasthuiscomplex wordt thans begrensd door de Grimburgwal, Oude Zijds Achterburgwal, Nieuwe Doelenstraat, Kloveniersburgwal, Binnengasthuisstraat en het Turfdraagsterpad.

Het complex omvat thans nog de volgende samenstellende onderdelen:

1) Oude Turfmarkt 125/Turfdraagsterpad 9 (vm. Kraamkliniek, A.N. Godefroy, 1868-70);

2) Turfdraagsterpad 15-17 (vm. Vrouwenverband, A.N. Godefoy en B. de Greef, 1874-77);

3) Oude Zijds Achterburgwal 235-237 (vm. wachtkamer/apotheek, A.N. Godefroy, 1875-77);

4) Kloveniersburgwal 82-84 (vm. Laboratorium voor Artsenijbereidkunde, verm. W.H. Springer, 1881);

5) Oude Zijds Achterburgwal 233/Vendelstraat 7 (vm. Klinisch Ziekenhuis, H. Leguyt, 1888-90);

6) Kloveniersburgwal 80 (vm. Stads- en Gasthuisapotheek, H. Leguyt, 1888);

7) Vendelstraat 2/Binnengasthuisstraat 19 (vm. Tweede Chirurgische Kliniek en Zusterhuis, F.W.M. Poggenbeek,1897-98) + uitbreiding Zusterhuis Nieuwe Doelenstraat 15/Vendelstraat 8 (F.W.M. Poggenbeek, 1900-1901) + uitbreiding Zusterhuis Kloveniersburgwal 114-166 (verm. F.W.M. Poggenbeek, 1913);

8) Kloveniersburgwal 86-88 (vm. Keukengebouw, Publieke Werken, 1908-09).

9) Binnengasthuisstraat 9 (vm. Administratiegebouw, J.M. van der Mey, 1913-14).

10) Oudezijds Achterburgwal 18de-eeuwse Gasthuispoortje (mon.nr 77).

Omschrijving

Zie hiervoor de verschillende objectomschrijvingen.

Waardering

Voormalig Binnengasthuiscomplex van algemeen belang vanwege cultuur- en medisch-historische waarde als uiting van de ontwikkeling van de schaal vergroting en modernisering van de in oorsprong oude ziekenhuizen aan het eind van de 19de eeuw. Tevens van belang als in de binnenstad inmiddels uniek en enig overgebleven groot ziekenhuis. Het complex vertegenwoordigt voorts een stedebouwkundige waarde als zuidelijke afsluiting van de Oude Zijde.

Eigenschappen

Functies
Functie	Hoofdcategorie	Subcategorie	Functietype	Is hoofdfunctie
Verpleegstershuis	Woningen en woningbouwcomplexen	Appartementengebouw	oorspronkelijke functie	–
Kliniek	Cultuur, gezondheid en wetenschap	Gezondheidszorg	oorspronkelijke functie	Ja

Adressen
Straat	Getal	Achtervoegsel	Postcode	Plaats	Locatie	Situatie	Is hoofdadres
Vendelstraat	2	–	1012 XX	Amsterdam	Binnenstad	–	Ja
Nieuwe Doelenstraat	15	–	1012 CP	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Binnengasthuisstraat	19	–	1012 ZA	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	114	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	116	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	118	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	120	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	122	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	124	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	126	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	128	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	130	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	132	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	134	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	136	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	138	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	140	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	142	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	144	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	146	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	148	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	150	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	152	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	154	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	156	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	158	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	160	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	162	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	164	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–
Kloveniersburgwal	166	–	1012 CZ	Amsterdam	Binnenstad	–	–

Percelen
Kadastraal perceel	Kadastrale sectie	Kadastraal object	Appartement	Kadastrale gemeente
–	G	8199	–	Amsterdam
–	G	7882	–	Amsterdam
–	G	8202	–	Amsterdam

Bouwperioden
Start	Eind	Notitie	Beschrijving
1897	1901	–	vervaardiging
1913	1914	Uitbreiding Zusterhuis	verbouwing

Ambachten
Name	Beroep	Notitie
Poggenbeek, F.W.M. ; Stad Amsterdam	architect / bouwkundige / constructeur	–