De Gelder, Wijhe
Omschrijving onderdeel 2: PARKAANLEG.
De PARKAANLEG bestaat uit:
a. huisplaats met gracht;
b. centrale as;
c. geometrisch park.
ad a.: de huisplaats, in wezen van middeleeuwse oorsprong, is een rechthoekig eiland gelegen in een brede gracht van dezelfde vorm; centraal op de westelijke helft van het eiland stond tot 1913 het huis De Gelder, dat eveneens een middeleeuwse oorsprong had; op het eiland staan nu alleen nog het bouwhuis en het koetshuis (zie onder 3); een brug met hek (zie onder 4 en 5) geven over de oostarm van de gracht toegang tot de huisplaats; deze is eenvoudig ingericht met grasvelden en enkele nieuwe hagen; de oost-west lopende centrale as loopt midden over het eiland, door het hek en over de bruggen. De zuid-, west- en noordarm van de gracht zijn beduidend breder dan de oostarm; de westarm heeft aan de buitenoever in het midden een apsidiale uitstulping; de oostarm heeft aan de binnenzijde een bakstenen keermuur (zie onder 5); de andere oevers bestaan uit aarden taluds.
ad b.: de centrale as loopt dwars over het eiland (en vroeger door de centrale gang van het verdwenen huis): in westelijke richting over de grachtapsis en de daarachter gelegen grasbaan tot aan de spoorlijn; de blik eindigt bij de kerktoren van Wijhe; de grasbaan wordt aan beide zijden begrensd door een golvende bosrand van oud loofhout; in oostelijke richting leidt de as door het toegangshek en over de twee bruggen (zie onder 5); aan de oostkant van Onder de Gelder gaat de as als rechte eikenlaan verder en eindigt ong. 800 m. verder in een bosperceel; de laan is onverhard en is beplant met enkele rijen zomereik. Ten noorden van de laan ligt aansluitend aan Onder de Gelder een akker met ornamentele duiventil, die binnen de begrenzing valt.
ad c.: het eigenlijke park, dat ten zuiden en zuidwesten van de omgrachte huisplaats ligt, heeft nog zijn 18e-eeuwse structuur bewaard; het terrein wordt door een patroon van loodrecht op elkaar staande lanen verdeeld in rechthoekige bospercelen; vanuit het huis gezien liepen er vroeger nog twee diagonale lanen naar het zuid- en noordwesten; slechts een deel ervan is nog herkenbaar; de lanen zijn met name met eik en beuk beplant in enkele rijen; in het zuidwestelijke parkdeel is rond 1910 de villa Boslust gebouwd (zie onder 6).
Waardering
De PARKAANLEG is van algemeen belang:
- vanwege de ouderdom;
- vanwege de in grote lijnen nog aanwezige 18e-eeuwse structuur met als hoofdmoment de lange zichtas;
- vanwege de landschappelijk-visuele waarden, vooral ook in samenhang met het dorp Wijhe;
- vanwege de cultuurhistorische waarden.
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Locatie
Omschrijving van het complex
De HISTORISCHE BUITENPLAATS DE GELDER ligt aan de oostrand van Wijhe en is ervan gescheiden door de spoorlijn Deventer - Zwolle; het complex bestaat uit een omgrachte huisplaats met een bouwhuis en een koetshuis; het huis De Gelder is in 1913 afgebroken; ter plekke is niet herbouwd; het park, dat met name ten westen en zuiden van de plaats gelegen is, is geometrisch van opzet en bestaat uit een rechthoekig lanenpatroon, dat een 18e-eeuwse oorsprong (mogelijk ouder) heeft; over het midden van de huisplaats loopt in oost-west richting de lange centrale as, die naar het westen z'n eindpunt vindt in de kerktoren van Wijhe en zich naar het oosten uitstrekt als een lange laan, die eindigt in een perceel productiebos; de noord-zuid lopende weg Onder de Gelder vormt samen met de hieraan evenwijdig stromende Zandwetering de westgrens van het park; de enige tot het beschermde complex behorende onderdelen ten oosten van deze grens zijn de zichtlaan en de duiventil in de akker ten noorden van deze laan. Naast de in de hoofdas gelegen toegangshek en -brug zijn er in het park nog drie andere hekken, de ijskelder, tuinsieraden, waaronder twee kanonnen, en de in 1910 gebouwde villa "Boslust" in het zuidwestelijke deel van het park; in de 19e eeuw heeft op bescheiden schaal enige verlandschappelijking plaats gevonden; zo is de zichtas op de kerktoren begrensd door golvende bosranden. Het complex wordt aan de noordkant begrensd door productiebossen en akkers van het landgoed zelf, aan de oostkant door de weg Onder de Gelder (behalve de uitstulpende zichtlaan en de akker met de duiventil), aan de zuidzijde door de nieuwe weg van Wijhe naar het oosten (Raalterweg) en in het westen door de spoorlijn. De buitenplaats De Gelder bestaat uit de volgende onderdelen: BOUWHUIS (1), PARKAANLEG (2), KOETSHUIS (3), HEKKEN (4A-4D), BRUGGEN en KEERMUUR (5), VILLA BOSLUST (6A) met SCHUUR (6B), IJSKELDER (7), DUIVENTIL (8) en TUINSIERADEN (9).
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding der onderdelen aangegeven.
Waardering
De HISTORISCHE BUITENPLAATS DE GELDER is van algemeen cultuurhistorisch belang vanwege:
- de ouderdom;
- de ontwikkelingsgeschiedenis;
- het nog duidelijk herkenbare 18e-eeuwse geometrische grondpatroon met de lange centrale as;
- het zeer rijke toegangshek in L XV-stijl, dat in z'n soort uniek is;
- vanwege de gaaf bewaarde en vrij zeldzame duiventil;
- de samenhang van de verschillende onderdelen.
Eigenschappen
| Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
|---|---|---|---|---|
| Historische aanleg | Kastelen, landhuizen en parken | Tuin, park en plantsoen | oorspronkelijke functie | Ja |
| Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Onder de Gelder | 1 | – | 8131 SG | Wijhe | – | BY | Ja |
| Hoofdcategorie | Subcategorie | Beschrijving | Notitie |
|---|---|---|---|
| Kastelen, landhuizen en parken | Tuin, park en plantsoen | – | – |
| Kadastraal perceel | Kadastrale sectie | Kadastraal object | Appartement | Kadastrale gemeente |
|---|---|---|---|---|
| – | F | 5367 | – | Wijhe |
| – | F | 5229 | – | Wijhe |
| – | F | 5717 | – | Wijhe |
| – | F | 5710 | – | Wijhe |
| – | F | 5860 | – | Wijhe |
| – | F | 6421 | – | Wijhe |