Omschrijving van het complex

De HISTORISCHE BUITENPLAATS DE GELDER ligt aan de oostrand van Wijhe en is ervan gescheiden door de spoorlijn Deventer - Zwolle; het complex bestaat uit een omgrachte huisplaats met een bouwhuis en een koetshuis; het huis De Gelder is in 1913 afgebroken; ter plekke is niet herbouwd; het park, dat met name ten westen en zuiden van de plaats gelegen is, is geometrisch van opzet en bestaat uit een rechthoekig lanenpatroon, dat een 18e-eeuwse oorsprong (mogelijk ouder) heeft; over het midden van de huisplaats loopt in oost-west richting de lange centrale as, die naar het westen z'n eindpunt vindt in de kerktoren van Wijhe en zich naar het oosten uitstrekt als een lange laan, die eindigt in een perceel productiebos; de noord-zuid lopende weg Onder de Gelder vormt samen met de hieraan evenwijdig stromende Zandwetering de westgrens van het park; de enige tot het beschermde complex behorende onderdelen ten oosten van deze grens zijn de zichtlaan en de duiventil in de akker ten noorden van deze laan. Naast de in de hoofdas gelegen toegangshek en -brug zijn er in het park nog drie andere hekken, de ijskelder, tuinsieraden, waaronder twee kanonnen, en de in 1910 gebouwde villa "Boslust" in het zuidwestelijke deel van het park; in de 19e eeuw heeft op bescheiden schaal enige verlandschappelijking plaats gevonden; zo is de zichtas op de kerktoren begrensd door golvende bosranden. Het complex wordt aan de noordkant begrensd door productiebossen en akkers van het landgoed zelf, aan de oostkant door de weg Onder de Gelder (behalve de uitstulpende zichtlaan en de akker met de duiventil), aan de zuidzijde door de nieuwe weg van Wijhe naar het oosten (Raalterweg) en in het westen door de spoorlijn. De buitenplaats De Gelder bestaat uit de volgende onderdelen: BOUWHUIS (1), PARKAANLEG (2), KOETSHUIS (3), HEKKEN (4A-4D), BRUGGEN en KEERMUUR (5), VILLA BOSLUST (6A) met SCHUUR (6B), IJSKELDER (7), DUIVENTIL (8) en TUINSIERADEN (9).

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding der onderdelen aangegeven.

Waardering

De HISTORISCHE BUITENPLAATS DE GELDER is van algemeen cultuurhistorisch belang vanwege:

- de ouderdom;

- de ontwikkelingsgeschiedenis;

- het nog duidelijk herkenbare 18e-eeuwse geometrische grondpatroon met de lange centrale as;

- het zeer rijke toegangshek in L XV-stijl, dat in z'n soort uniek is;

- vanwege de gaaf bewaarde en vrij zeldzame duiventil;

- de samenhang van de verschillende onderdelen.