Inleiding.

R.K. KERKCOMPLEX "Sint Dionysius" uit 1835/1938.

Het complex bestaat uit acht onderdelen: I kerk met schip in Neo-Gotische stijl (1835) en viering,transept en koorpartij (1938) in de Traditionalistische trant van Kropholler; II erfafscheiding rond het kerkhof; III Neo-Gotisch familiegrafmonument van de J. de Beer uit 1898; IV Art-Deco graf van Janssens-van Spaendonck uit 1922; V Art-Deco graf van Willy de Beer uit 1924; VI graf van de kinderen Joanna en Jan de Beer uit 1899; VII graf van Theresia Mannaerts uit 1901; VIII poortgebouw uit 1718 van de voormalige pastorie. De kerk (I) is gebouwd op het terrein van de voormalige schuurkerk, die hier vanaf 1715 stond. Het schip, het oudste deel van de kerk, is tevens het oudste Neo-Gotische R.K. kerkgebouw in Nederland, een ontwerp van architect H. Essens (Oisterwijk). De viering, transept en koorpartij zijn een ontwerp van architect C.H. de Bever van het architectenbureau Kooken (Eindhoven).

Aan noord- en oostkant van de kerk ligt het kerkhof. De hof wordt door een erfafscheiding (II) afgesloten. Op het kerkhof liggen vele Tilburgse notabelen begraven. In 1816 laat pastoor Mathias Stals (pastoraat 1812-1826) aan de noordkant van de schuurkerk een kerkhof aanleggen. In hetzelfde jaar vindt, op de feestdag van St. Martinus, de eerste ter aardebestelling plaats van een kind genaamd Martinus Vermeer. Met goedkeuring van vicaris Van Alphen uit 's- Hertogenbosch wordt het kerkhof in september 1817 gezegend. In 1823 vind een vergroting van het kerkhof plaats met ongeveer 40 roeden aan de oostzijde. Tijdens het pastoraat (1826-1882) van Van der Ven kwam de nieuwe kerk in 1839 gereed. De schuurkerk is spoedig hierna gesloopt. De grootste uitbreiding van het kerkhof vindt plaats op 22 augustus 1882. Om het toegevoegde gedeelte wordt eenmuur van 180 meter geplaatst. Het kerkhof wordt opgehoogd met 3500 karrevrachten zand. In oktober 1883 wordt het stoffelijk overschot van pastoor Van der Ven naar het nieuwe eerste klasgedeelte overgebracht. Bij deze gelegenheid begroef men ook de stoffelijke resten van Maria Anna Franken-Pessers opnieuw. De huidige vorm van het kerkhof ontstaat in 1892 door aankoop van tuinen van huizen aan de Kardinaal Vaughanstraat. Vijf grafmonumenten (III t/m VII) zijn beschermd. Van de pastorie uit 1718, die door pastoor Fredericus Becanus is gebouwd, is het poortgebouw (VIII) bewaard gebleven. Dit poortgebouw bevindt zich zuidoostelijk van de huidige kerk. In 1927 is zuidelijk van de kerk dichter naar de straat toe, de huidige pastorie gebouwd, de oude is toen grotendeels afgebroken. De pastorie uit 1927 en het aanleg van het kerkhof behoren niet tot de bescherming.

Waardering

Het complex is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorisch belang als bijzondere uitdrukking van de ontwikkeling van het katholicisme in de negentiende eeuw, in het bijzonder de stichting van kerken ter plaatse van oudere schuurkerken en de vorming van kerkdorpen, het is tevens van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van dergelijke kerkcomplexen. Het heeft architectuurhistorisch belang als eerste voorbeeld van katholieke kerkbouw in Neo-Gotische vormentaal en vanwege de plaats in het oeuvre van de respectievelijke bouwmeesters H. Essens en C.H. de Bever en de hoogwaardige esthetische kwaliteiten van het ontwerp. Het geheel heeft ensemblewaarden als onderdeel van een groter geheel, de bebouwingsreeks aan de Goirkestraat, een der oude herdgangen van Tilburg, dat cultuurhistorisch, architectuurhistorisch en stedenbouwkundig van nationaal belang is, tevens wegens de situering, verbonden met de ontwikkeling van de stad en de bijzondere betekenis van het complex voor het aanzien van de stad. Het is van belang wegens de architectuurhistorische, bouwtechnische, typologische en functionele zeldzaamheid.