De Schans, Tilburg

Inleiding

In 1911 werd naast het 'Sint-Leonardusgesticht' een SCHOOLGEBOUW voor lager onderwijs opgetrokken, in 1930 omschreven als de 'Bewaarschool der Parochie OLV. Onbevlekt Ontvangen'.

De school bestond oorspronkelijk uit vijf lokalen met een daarachter gelegen hal. Kort na het in gebruik nemen van de school volgde, naar plannen van de Tilburgse architect J. Donders, aan de achterzijde een uitbreiding met een gang waaraan grenzend twee lokalen en overdekte privaten. Naar een ontwerp van de Tilburgse architect C.J. van Meerendonk werd in 1930 aan de achterzijde een nieuwe uitbreiding bestaande uit een groot lokaal en een aan de twee achterste lokalen grenzende hal opgetrokken. De eerder genoemde privaten werden hierbij verplaatst. Na enkele kleine wijzigingen in 1952, (naar een ontwerp van F. Lambriex een aanbouw aan de rechterzijde; in 1965 aan de achterzijde de bouw van een nieuwe stookruimte) werd in 1983 het interieur van het schoolgebouw ingrijpend verbouwd. Het exterieur werd hierbij nauwelijks gewijzigd. Sindsdien bevat het gebouw verschillende wooneenheden.

Omschrijving

Schoolgebouw op onregelmatige plattegrond, opgetrokken in machinale baksteen. Het gebouw bestaat uit twee delen, gescheiden door een gang onder plat dak dat voorheen was voorzien van lichtrupsen. Aan de voorzijde (straatzijde) van deze gang bevindt zich een eenlaagse, langgerekte bouwmassa waarin de centraal gelegen voormalige ingang tot de school en daaraan grenzend vijf leslokalen. Aan de achterzijde van de gang bevonden zich twee lokalen, enkele dienstruimten en de privaten, en tevens een tweede gang die leidde naar een achter het hoofdgebouw gelegen groot lokaal.

De vleugel aan de voorzijde bestaat uit een eenlaags, evenwijdig aan de rooilijn opgetrokken gebouw onder zadeldak gedekt met kruispannen en voorzien van een geprofileerde bakgoot. In de symmetrische voorgevel elf vensterassen met in de vijfde as een ingang met daarin een gedeelde, deels beglaasde paneeldeur met horizontaal smal bovenlicht waarboven een gedeeld bovenlicht, het geheel onder een getoogde strek.

Het boogveld is, evenals bij de vensters, gevuld met een mozaiek uit strengpersstenen. In de zevende vensteras een identieke ingang, zij het met slechts een gedeeld bovenlicht. In de overige assen twee gekoppelde, openslaande vierruits vensters met vierruits bovenlichten en hardstenen afzaten, het geheel onder getoogde strek. De strekken zijn verbonden door middel van een speklaag van strengpersstenen. De gevel wordt aan de bovenzijde afgesloten door middel van een bakstenen dubbele tandlijst, aan de onderzijde door een hardstenen plint. In de linkerzijgevel, voorzien van een geprofileerde windveer waaronder een bakstenen rand, in de top een voormalig, nu dichtgemetseld recht venster met bakstenen afzaat, onder segmentboog met in het boogveld een mozaiek van strengpersstenen. Tegen de rechterzijgevel lisenen langs de zijden die aansluiten op een klimmend fries bestaande uit keperbogen. Het dak is voorzien van geprofileerde windveren.

In de top een nu gedicht zesruits venster onder segmentboog zoals in de andere zijgevel. Schuin aansluitend op deze gevel een eenlaagse uitbouw (1952) onder plat dak met geprofileerde bakgoot waaronder een tandlijst. In de gevel hiervan twee rechte klapvensters en een gedeeld openslaand vierruits venster, alle voorzien van een bakstenen afzaat en geplaatst onder een strek. Rechts in de gevel een paneeldeur met beglaasd luikje waarvoor een smeedijzeren rooster en hardstenen dorpel, het geheel onder een geprofileerde betonnen latei. De deur geeft toegang tot een vestibule welke aansloot op de centrale gang. Deze gang achter de lokalen is aan het andere uiteinde voorzien van een getoogde gedeelde, opgeklampte en deels beglaasde deur onder getoogde strek. Hierbij aansluitend een blinde topgevel welke de zijmuur vormt van de twee achterliggende lokalen onder zwak hellend zadeldak met boeiboord en tandlijst. In de symmetrische achtergevel van deze lokalen vier gekoppelde openslaande vierruits vensters met gedeeld bovenlicht en hardstenen afzaten, het geheel onder getoogde strek. Onder het boeiboord een tandlijst. Centraal op het dak een schoorsteen. Tussen deze lokalen en het in 1930 gebouwde grote lokaal is een lagere gang onder plat dak gesitueerd toegankelijk via een ingang met opgeklampte deur. Het grote lokaal, onder plat dak met geprofileerde overstek op klossen, heeft in de symmetrische rechter zijgevel twee grote, eenruits vensters met twee vierruits bovenlichten. In de symmetrische linkerzijgevel twee vensters, bestaande uit twee gekoppelde openslaande vierruits vensters met vierruits bovenlichten, het geheel onder een rollaag en met bakstenen afzaat. In de voorgevel van dit lokaal, de eigenlijke achtergevel van het schoolgebouw, twee driedelige vensters met gekoppelde, gedeelde openslaande vensters waarboven twee gekoppelde vierruits bovenlichten. De vensters hebben een bakstenen afzaat. Centraal tussen de vensters, op de plaats van een voormalige trap, een lager aangezette aanbouw onder plat dak waarin een gedeelde, opgeklampte deur.

De aan de straat grenzende speelplaats voor de school is omgeven door een bakstenen muur onder ezelsrug, geplaatst tussen kolommen met op de muur een smeedijzeren hek met op de spijlen een gietijzeren, peervormig ornament. Ter hoogte van de kolommen een uit smeedijzer vervaardigd samengesteld ornament. In de muur een (vernieuwde) poort tussen twee doorgemetselde gekanteelde kolommen. Grenzend aan deze twee kolommen is een deel van de muur aan weerszijden van de poort eveneens voorzien van kantelen. Rechts van de poort in dit deel van de muur een kleine getoogde opgeklampte poort onder segmentboog. Het meest rechtse deel van de muur werd in 1996-1997 gerestaureerd.

Aan de linkerkant wordt de speelplaats afgesloten door een lage geheel open aanbouw onder plat dak op geprofileerde palen met geschubde korbelen. Achterin bevinden zich enkele bakstenen, deels gepleisterde kleine privaten met een opgeklampte deur voorzien van een klein ruitje.

Waardering

De school is van algemeen belang. Het gebouw heeft cultuurhistorische waarde als uitdrukking van een culturele, sociaal-economische en geestelijke ontwikkeling welke zichtbaar is in de bewaard gebleven structuur van landschap en bebouwing. Het heeft architectuurhistorische waarden wegens de stijl. Het heeft ensemblewaarde als deel van een complex, dat tevens van belang is wegens de historisch-ruimtelijke waarden die tot uiting komen in de samenhang van de functies van de bebouwing, de schaal en de relatie met de open ruimten. Het schoolgebouw is bovendien van belang vanwege de gaafheid en de samenhang met het gehele ensemble.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer
521104
Complexnaam
Complex De Schans
Provincie
Gemeente
Plaats
Complexomschrijving

Inleiding

De Schans, voorheen Heikant geheten, was van oorsprong een driehoekige 'plaetse'. Het vormde rond 1600 de kern van de herdgang Heijdseijde, op enig moment gesplitst in Oosten- en Westen-Heikant. Oosten- en Westen-Heikant werden bij de nieuwe wijkindeling in 1879 weer samengevoegd tot de wijk Heikant. Tot in het begin van de twintigste eeuw was de Heikant nog geheel afgezonderd van de stad. De oude structuur en het wegenstelsel zijn mede hierdoor nog goed herkenbaar. Als gevolg van verdergaande ontwikkelingen ontstond rond het plein een lintbebouwde structuur die het karakter heeft van een dorpscentrum hetgeen nog zichtbaar is in de maat, schaal en functie van de bebouwing die voornamelijk dateert uit de negentiende en twintigste eeuw.

In 1871 besloot mgr. Zwijsen tot de oprichting van de parochie Heikant waarna in 1872 werd begonnen met de fundering van een nieuw te bouwen kerk aldaar. Op 8 september 1873 werd de kerk door deken W. van der Ven gewijd en vervolgens op 23 juni 1879 door mgr. Godschalk geconsacreerd. Eerste pastoor van de nieuwe parochie was Leonardus van der Steen (1873-1904) onder wiens pastoraat de pastorie werd gebouwd (1874). Vanaf 1902 vestigden enkele leden van de door mgr. Zwijsen gestichte congregatie van de Zusters van Liefde zich op de Heikant. Zij legden zich onder andere toe op het onderwijs voor meisjes. Onder pastoor H. van de Veerdonk (1904-1935) werd de school uitgebreid en verrees er tevens een patronaatsgebouw. Ter gelegenheid van zijn veertigjarig priesterjubileum kreeg pastoor Van de Veerdonk in 1924 van de parochianen een Mariabeeld aangeboden dat tegenover de kerk werd geplaatst.

Omschrijving

De bebouwing die deel uitmaakt van het hieronder beschreven complex concentreert zich langs de noord-westzijde van het driehoekige plein met achtereenvolgens de KERK (1), de PASTORIE (2), het KLOOSTER (3) en de SCHOOL (4). Tegenover het klooster en de school werd het PATRONAATSGEBOUW (5) opgetrokken. Op de zuid-oostelijke punt van het plein staat het WOONHUIS (6), genaamd het 'bovenmeestershuis'. Tenslotte staat tegenover de kerk een MARIABEELD (7). De Schans is een sinds 1982 van gemeentewege beschermd stadsgezicht onder de naam 'De Oude Heikant'.

Waardering

Het complex is van algemeen belang. Het heeft cultuurhistorische waarde als uitdrukking van een culturele, sociaal-economische en geestelijke ontwikkeling welke zichtbaar is in de bewaard gebleven ruimtelijke structuur van landschap en bebouwing. Het complex is tevens van belang wegens de historisch-ruimtelijke waarden die tot uiting komen in de samenhang van de functies van de bebouwing, de schaal en de relatie met de open ruimten. Deze waarden worden versterkt door de situationele waarden: de samenhang van historisch-ruimtelijke, structurele en functionele kwaliteiten van de bebouwde en onbebouwde ruimte. De beschreven bebouwing is bovendien van belang vanwege de gaafheid van de meeste onderdelen en het gehele ensemble.

Eigenschappen

Functies
Functie Hoofdcategorie Subcategorie Functietype Is hoofdfunctie
Schoolgebouw Cultuur, gezondheid en wetenschap Onderwijs en wetenschap oorspronkelijke functie Ja
Adressen
Straat Getal Achtervoegsel Postcode Plaats Locatie Situatie Is hoofdadres
De Schans 131 – 5011 EN Tilburg – – Ja
Percelen
Kadastraal perceel Kadastrale sectie Kadastraal object Appartement Kadastrale gemeente
– S 3640 – Tilburg
Bouwperioden
Start Eind Notitie Beschrijving
1911 1911 – vervaardiging
1911 1911 – verbouwing
1930 1930 – verbouwing
1952 1952 – verbouwing
1965 1965 – verbouwing
1983 1983 – verbouwing
1996 1997 Restauratie muur speelplaats restauratie
Ambachten
Name Beroep Notitie
Donders, J. ; Noord-Brabant architect / bouwkundige / constructeur –
Meerendonk van, C.J. ; Noord-Brabant architect / bouwkundige / constructeur –
Lambriex, F. ; Noord-Brabant architect / bouwkundige / constructeur –
Naar boven