Complexomschrijving

In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1) en HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2).

Aan de oostzijde van het dorp, achter de Waalbandijk, ligt de historische buitenplaats Waardenburg die in 1265 als houten versterking is gesticht en al vrij snel daarna uitgebreid tot een stenen ringburcht met drie halfronde torens, waarvan er nog één resteert (tegen de noordvleugel). Ten westen van de ringburcht lag de voorburcht. In het midden van de 14de eeuw werd de inmiddels opgehoogde ringmuur met weergang uitgebreid met een vierkante woontoren, die thans in verlaagde vorm nog aanwezig is; de bebouwing tegen de binnenzijde van de ringmuur werd in de vijftiende eeuw en tussen 1549 en 1551 verder uitgebreid. Het kasteel was in deze periode in bezit van de familie Van Arkel (Heren van Waardenburg) en werd in 1574 verwoest, waarna ze haar intrek nam in het naburige kasteel Neerijnen. In 1616 werd de ruïne aangekocht door Jogan Vijgh, die deze gedeeltelijk liet herstellen. Bij een belening in 1701 aan Cornelis van Aylva werd het goed omschreven: 'het slot voorzien met een wijde gragt rondom het slot met cingels, schueren ende groote hooven rondom 't selve slot gelegen'. In de eerste helft van de achttiende eeuw raakte Waardenburg wederom in verval en werden de meest ruïneuze delen afgebroken (1701). Na 1827 werd het kasteel weer bewoond door de nieuwe eigenaar, Jacob baron van Pallandt, en twee zusters (eveneens in bezit van kasteel Neerijnen). Onder diens beheer is in 1896 de verbouwing van de oostvleugel tot stand gekomen. In 1922 kreeg tuinarchitect L.A. Springer de opdracht een ontwerp te maken voor het terrein tussen Waardenburg en Neerijnen, die nog steeds in één hand waren. Dit plan in landschapsstijl werd grotendeels uitgevoerd (oostelijke deel tegenover Neerijnen). In het herstelplan van 1981 werd het ontwerp verder gevolgd (padenstramien, zichtassen). Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. De molen en het muldershuis zijn buiten de bescherming van het complex gehouden; deze panden zijn reeds van rijkswege beschermd (monumentnummers 30375 en 30365).

Waardering

De HISTORISCHE BUITENPLAATS WAARDENBURG is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:

- vanwege de ouderdom;

- vanwege het in oorsprong middeleeuwse versterkte hoofdgebouw dat in 1896 zijn huidige aanzien heeft gekregen met behoud van oudere onderdelen;

- vanwege de archeologische waarde van het terrein met oorspronkelijke ringburcht en voorburcht;

- vanwege de grachtenstructuur;

- vanwege de visueel-ruimtelijke relatie met de aangrenzende buitenplaats Neerijnen middels een parkachtige verbindingszone aangelegd naar ontwerp van tuinarchitect L.A. Springer;

- vanwege de visuele samenhang tussen de complexonderdelen.