Inleiding

Eenbeukige Rooms Katholieke KRUISKERK O.L. Vrouwe Onbevlekt Ontvangen (Stationsweg 9) en PASTORIE (Stationsweg 9). De kerk is in de periode 1869-1870 gebouwd naar een ontwerp van architect G. te Riele Wzn. (Deventer) in de neogotische bouwstijl met elementen uit de neo-Moorse en neo-Hollandse renaissance bouwstijl. Het ontwerp van te Riele is tot stand gekomen in samenwerking met professor Schneider (Aken). De pastorie in de neo-Hollandse renaissancistische bouwstijl met neogotische elementen is in 1869 voltooid naar ontwerp van dezelfde architect. De kerk en pastorie werden in opdracht van het kerkbestuur onder leiding van pastoor Brugman gebouwd.

Het gebeeldhouwde hoogaltaar is in 1881 vervaardigd door Jos Reiss uit Düsseldorf, evenals de bijbehorende gebeeldhouwde cherubijnen met koperen kaarsenstandaards. De glazen in het priesterkoor en de zijkapellen zijn in de periode 1872-1895 geplaatst, de grote transeptramen en de acht glazen in het middenschip stammen uit 1941. De rij wordt gesloten door de laatste drie glazen, geplaatst uit dank aan de bevrijding in 1947. De koperen kroonluchter is van kopergieter Fuchs (Wijhe) naar het voorbeeld van de kroonluchter uit het stadhuis van Zwolle. Het granieten doopvont met koperen deksel is van E. Brom (Utrecht). Het orgel uit 1850 is in 1918 tweedehands aangeschaft bij de firma Fransen (Roermond). De orgelkas is eveneens in 1918 geplaatst. Orgel en orgelkas zijn niet van waarde vanuit het oogpunt van monumentenzorg. Het complex is opgenomen in een 19e eeuwse parkachtige tuinaanleg in Engelse landschapsstijl; voor (Z) een plein met grint, parkbomen in een grasperk, van de weg gescheiden door een smeedijzeren hekwerk; aan de achterzijde (N) gras met paden, verschillende soorten parkbomen en een vijver. Kerk en pastorie zijn middels een tussenlid met elkaar verbonden. In 1969 werd het gepolychromeerde interieur van de kerk witgeschilderd, er werd een altaar voor het hoogaltaar geplaatst en de banken werden vervangen. Het altaar in de huidige vorm stamt uit 1980; daarbij werd gebruik gemaakt van delen van communiebanken. De polychromie van de beelden is in 1990 hersteld. Extern zijn 6 dakkapellen verwijderd. Achter de hoofdingang van de kerk is een glazen tochtportaal toegevoegd. Het interieur van de pastorie is gewijzigd, maar heeft nog enkele oorspronkelijke elementen. Het vrijstaande patronaatsgebouwtje achter de pastorie is door ingrijpende wijzigingen voor de bescherming van ondergeschikt belang.

Omschrijving

Kerk en pastorie staan in Wijhe achter een voorplein aan de Stationsweg, een belangrijke uitvalsweg. De pastorie staat direct rechts (O) van de kerk, en vormt daarmee, dankzij de samenhang van de bouwstijlen een harmonieus ensemble. Aan de Stationsweg wordt het terrein van de kerk en pastorie afgescheiden door een smeedijzeren hek.

Waardering

Het complex met pastorie en kerk is van algemeen cultuur-, architectuurhistorisch en stedenbouwkundig belang:

- als exponent van de bouwexplosie van katholieke kerken en pastorieën na het herstel van de Bisschoppelijke hiërarchie in 1853

- vanwege de combinatie van bouwstijlen: de neo-Hollandse renaissance met neogotische elementen (pastorie) en de neogotische bouwstijl met elementen uit de neo-Moorse bouwstijl en de neo-Hollandse renaissance (kerk)

- als hoogtepunten in het oeuvre van architect G. te Riele

- vanwege het harmonieuze ensemble dat de twee bouwvolumes vormen, in relatie met de tuinaanleg

- vanwege de beeldbepalende ligging aan de Stationsweg in Wijhe

- vanwege de gaafheid van het exterieur van kerk en pastorie en de gaafheid van het interieur van de kerk