Inleiding

Langgerekt blok met twee keer 21 ARBEIDERSWONINGEN onder één kap. De woningen vormden de eerste "hof" die door de 'Vereeniging tot Verbetering der Huisvesting van de Arbeidende Klasse' werd gerealiseerd. De woningen werden vanaf 1864 gebouwd op een voormalig lijnbaanterrein, naar ontwerp van de als huisarchitect aan de Vereeniging verbonden architect H.W. Veth. De woningen worden gekenmerkt door een uiterts sobere, aan het Neo-Classicisme verwante bouwstijl. Aanvankelijk ging het om acht zogenaamde modelhuizen met bovenwoning, welk aantal in 1867, 1872 en 1875 werd uitgebreid tot 21. De frontwoning met winkel aan de Singel 46-48 is een toevoeging uit 1911 en is ontworpen door de architect Anthonie Ek. De hof aan de Vereniging was de eerste hof van de half-kapitalistische, half-idealistische 'Vereeniging tot Verbetering der Huisvesting van de Arbeidende Klasse', die later ook onder meer de woningen van de nabijgelegen hof 'de Hallinqhof' bouwde. De hof kreeg de naam de Vereeniging in 1917, daarvóór was het bekend als de Viermolenshof.

Omschrijving

De arbeiderswoningen zijn ondergebracht in een langgerekt bouwvolume met beneden- en bovenwoningen onder een met pannen gedekt zadeldak, en een volume aan de kop uit 1911 onder schilddak. De benedenwoningen hebben de entree aan de noordzijde, de bovenwoningen in de zuidzijde. De beide door gepleisterde lisenen vertikaal gelede langsgevels zijn vrijwel identiek aan elkaar en zijn om de drie traveeën (een beneden- en een bovenwoning) en per bouwlaag voorzien van drie licht getoogde gevelopeningen. De langsgevels worden afgesloten door een kroonlijst met geprofileerde gootlijst. De begane grond bevat een onder een geprofileerd kalf en een getoogd, tweedelig bovenlicht staande paneeldeur (noordzijde) of deur met driedelig deurraam, die om en om links of rechts van de liseen staat en wordt vergezeld door een klein toiletvenster. De twee vensters zijn voorzien van zesruits schuiframen. De drie vensters op de verdieping zijn vergelijkbaar. De verdiepingsvensters in het linker deel van de noordgevel en het rechter deel van de zuidgevel zijn blind en om en om voorzien van een klein rechthoekig venster onder rollaag, respectievelijk een rond venster met stalen raam.

De oostelijke kopgevel is een eenvoudige puntgevel. Deze heeft een symmetrische indeling met zowel op de begane grond als op de verdieping drie licht getoogde blinde vensters. In de geveltop staat een rond eveneens blind venster. Uit beide dakschilden steken enkele rechthoekige houten dakkapellen. Op de nok staat een reeks opgemetselde schoorstenen. Aan de westzijde (Singel) van de hof is in 1911 een rechthoekig bouwdeel toegevoegd. Deze toevoeging is een vanuit een rechthoekige plattegrond, in bak- en verblendsteen opgetrokken blok, dat bestaat uit een winkel met een bovenwoning. Deze staat onder een met pannen gedekt schilddak met in elk van de drie dakschilden een dakkapel met een gewelfde, geprofileerde kroonlijst en ramen met roedenverdeling. De gevels zijn voorzien van rechtgesloten (voorgevel) en licht getoogde (zijgevels) gevelopeningen en worden verlevendigd door details van grijze hardsteen en rode en oranje verblendsteen. De symmetrische frontgevel met hardstenen plint heeft in de verblendstenen winkelpui een centraal geplaatst etalagevenster en een deur aan weerszijden, waarvan de linker deur nog uit de bouwtijd dateert. De deuren en het etalagevenster staan onder bovenlichten met roedenverdeling en een puibalk, waarop een verblendstenen rollaag ligt. Het bredere middenvenster op de verdieping en een smaller venster aan weerszijden zijn evenals voorzien van een bovenraam met roedenverdeling en staan onder verblendstenen strekken met hoekstenen van grijze hardsteen. De gevel wordt ter hoogte van de bovenste puihoeken verlevendigd door een sierblok van kunssteen en heeft als gevelbeëindiging een fries van gele rechthhoekige kaders in de rode steen. De vensters in de boven hardstenen plinten staande zijgevel bevatten zesruits schuiframen, alsmede enkele kleine vensters in de linker gevel en een samengesteld venster met middenstijl en twee T-ramen in de rechter gevel. De vensters zijn voorzien van gemetselde, halfronde onderdorpels van klinkersteen met betonnen hoekstenen. De lichter gekleurde zijgevels worden verlevendigd door "speklagen" van donkere steen en een gevelbeëindiging met een fries van gele kaders in een donkere band.

Waardering

De hof De Vereeniging is van algemeen belang, vanwege de cultuurhistorische, de architectuurhistorische en de stedenbouwkundige waarde.

- De hof heeft cultuurhistorische waarde als een bijzonder en vrij vroeg voorbeeld van een ontwikkeling in de sociale woningbouw en als een goede vertegenwoordiger van een typologische ontwikkeling.

- De hof heeft architectuurhistorische waarde vanwege de bijzondere uiterlijke kenmerken.

- De hof heeft stedenbouwkundige waarde vanwege de bijzondere situering.

- De hof is tevens van belang vanwege de herkenbaarheid en de hoge mate van gaafheid van het exterieur.

- De hof is tevens van belang vanwege de typologische zeldzaamheid.