Inleiding.

In de als stadsgezicht beschermde Bossche wijk De Muntel gelegen reeks ARBEIDERSWONINGEN met plein aan de Pelssingel, het Geert van Calcarplein, de Pieter Vreedestraat en de Geert van Woustraat. De in 1920 door architect H.W. Valk ontworpen woningen werden in 1921 gebouwd in een Kubistisch-Expressionistische stijl in opdracht van woningbouwvereniging 'St. Joseph' (thans SWH). Tekst op zandstenen platen op de pijlers in het poortgebouw aan het Geert van Calcarplein: 'Bouwvereeniging St. Joseph'/ 'R.K. VEREENIGING voor GROOTE GEZINNEN'. Het complex omvat in totaal 70 wooneenheden met 11 verschillende woningtypen. De woningbouwvereniging 'St. Joseph' werd in 1919 opgericht op initiatief van de een jaar eerder opgerichte Bossche afdeling van de 'Rooms Katholieke Bond voor Grote Gezinnen'. Doel was de schrikbarend hoge woningnood onder de kinderrijke arbeidersgezinnen te bestrijden. Voorliggend object is het eerste door 'St. Joseph' in De Muntel gerealiseerde woningcomplex. De belangrijkste wijzigingen betreffen de renovaties in de jaren dertig, zestig en tachtig van de twintigste eeuw waarbij de woningen inwendig zijn gemoderniseerd en uitwendig versoberd. Vele van de voor de grote gezinnen ontworpen (slaap-)kamers werden samengetrokken om grotere woonruimten te creëren. De vensters, oorspronkelijk met horizontale roeden, zijn versoberd en langs de gehele achtergevel is een tempex isolatielaag aangebracht.

Omschrijving.

Slingerende reeks woningen bestaande uit een symmetrisch U-vormig deel rondom de noordzijde van het Geert van Calcarplein en een hieraan grenzend symmetrisch langgerekt deel dat voornamelijk aan de Pieter Vreedestraat is gelegen en noord-zuid is gericht. De drielaags bebouwing (deels) uitgezonderd hebben de woningen achter- en voorerven met kleine tuinmuurtjes. In de reeks voornamelijk aansluitende tweelaags rijtjeswoningen onder een plat dak met groot (in 1937 doorgetrokken) dakoverstek. Op de hoeken en centraal in de wand aan het plein drielaags woningen met verspringende gevelwand. Het trasraam van de in kruisverband gemetselde muren bestaat uit donkerbruine baksteen en voor het opgaande muurwerk zijn bakstenen in diverse roodtinten gebruikt. Voor detaillering blauw geglazuurde baksteen. Verder wordt het muurwerk verlevendigd door bloktandlijsten en horizontaal en verticaal uitkragende sierlijsten. Enkele, dubbele of drievoudig gekoppelde entrees met door pilasters en kleine luifels gevormde portiekjes. Bij een deel van de geblokte pilasters zijn aan de voet bakstenen zitjes aangemetseld. Versoberde vier- en driedelige vensters. Originele roedenverdeling nog bewaard gebleven in een groot deel van de bovenlichten van de entrees en de vensters op de verdiepingen boven de drievoudig gekoppelde entrees, met name aan de Pieter Vreedestraat. Hoekwoningen met klein overhoeks balkon aan de straatzijde en over de lengte lopende balkons aan de achterzijde. De drielaags poortwoning aan het Geert van Calcarplein heeft een brede onderdoorgang op bakstenen pijlers waarop voornoemde tekstplaten. Boven de doorgang een rood terracotta beeld van St. Joseph met kind, de patroonheilige van de woningbouwvereniging. Daarboven in de daklijst als een makelaar in terracotta het wapen van Den Bosch met leeuwen en lindeboom. Aan weerszijden van de doorgang risalerende volumes met de entrees van de poortwoningen. Alhoewel inwendig gemoderniseerd geven de woningen nog een goede indruk van de oorspronkelijke opzet. De tweelaags bouwvolumes bevatten eengezinswoningen met op de begane grond woonkamer en keuken en op de verdieping drie slaapkamers en een berging. De drielaags bouwvolumes bevatten beneden- en bovenwoningen met woonkamer, een keuken en drie slaapkamers. De woonkamers (nu versoberd) waren oorspronkelijk twee kamers-en-suite.

Waardering.

De reeks arbeiderswoningen is van algemeen belang. Het object bezit cultuurhistorische waarde als bijzondere herinnering aan de grote woningnood onder de kinderrijke arbeidersgezinnen in het begin van de jaren twintig; vanwege het belang voor de ontwikkeling en het doelgroepenbeleid van woningbouwverenigingen; als uitdrukking van de ontwikkeling van het rooms-katholieke verenigingsleven voor wat betreft de zorgtaken op sociaal terrein. Verder vanwege het belang voor de typologie van poortgebouwen en van gevelwanden rondom pleinen. Het object bezit architectuurhistorische waarden vanwege de voor arbeiderswoningen toegepaste kubistisch-expressionistische bouwstijl en daarnaast vanwege de esthetische kwaliteiten van de zeer verzorgde detaillering en ornamentiek.

Het object bezit ensemblewaarden vanwege de ruimtescheppende betekenis van het gehanteerde grondplan voor het aanzien en de stedenbouwkundige opzet van de wijk. Verder vanwege het belang van het beeldbepalende poortgebouw voor de verkeersstromen en verdere stedenbouwkundige ontwikkeling van de Muntel.

Het object is van belang in relatie tot de visuele en structurele gaafheid van de als stadsgezicht te beschermen wijk De Muntel en is vanwege de karakteristieke vorm en het poortgebouw vrij zeldzaam in Brabant.