Inleiding

RIJKSZAADEEST gebouwd in 1913 in het dorp Stroe in het oosten van de gemeente Barneveld. Aan het einde van de negentiende eeuw werd Staatsbosbeheer opgericht om op nationaal niveau een herbebossingsprogranmma te leiden, met als doel de groeiende zandverstuivingen tegen te gaan en in de toenemende behoefte aan productiehout te kunnen voorzien. De grove den werd bij deze bosaanleg de belangrijkste boomsoort. In speciale eestinrichtingen werd door middel van kunstmatige verwarming uit meestal geïmporteerde kegels zaad gewonnen en geconserveerd. Om voortaan van buitenlands boomzaad onafhankelijk te zijn en toch snel over kwalitatief goed zaad te kunnen beschikken richtte Staatsbosbeheer een Rijkszaadeest op in Stroe.

De gebouwen en de inrichting ervan werden ontworpen door de houtvester ENBERTUS HESSELINK die zich baseerde op Duitse voorbeelden. Het is een eest van het hordentype. Bij dit systeem worden de kegels eerst op roosters (de horden) in een oven geplaatst om ze te openen. Vervolgens gaan zij door een ronddraaiende trommel waar ze hun zaden verliezen en in een volgende stadium worden de zaden in een ontvleugelmachine gedorst. Het bijzondere van de eest in Stroe is dat de oven werd verwarmd door middel van een netwerk van buizen waar heet water doorheenliep; een veilig systeem dat voor een meer gelijkmatige verwarming zorgde dan het vaak gebruikte open vuur of stoom. Dit centrale verwarmingsysteem trok internationale belangstelling.

Er hebben in Nederland voor zover bekend nog vijf andere zaadeesten bestaan waar men naaldbomenkegels verwerkte. De eest in Stroe bevindt zich echter als enige in nog vrijwel onaangetaste staat, zowel wat hoofdvorm als wat eest-installatie betreft. In de jaren vijftig werd de Rijkszaadeest gemoderniseerd, waarbij het eestproces zelf echter ongewijzigd bleef. Zo werd een electrische ontvleugelmachine geplaatst die de handgedreven machine verving en de draaitrommel die tot dan toe middels een fiets zonder wielen werd aangedreven, werd aan een electromotor gekoppeld. De trap tegen de voorgevel werd verwijderd omdat de kegels voortaan via een takelinstallatie naar de zolder werden gehesen. De Rijkszaadeest is sinds eind jaren tachtig niet meer in gebruik.

Complexomschrijving

De Rijkszaadeest is gesitueerd aan de rand van het bos van het Stroeër Zand, aan de westkant van de oude weg naar Garderen, de huidige Wolweg die vlak voor de zaadeest door middel van een viaduct wordt gekruist door de in de jaren zestig aangelegde snelweg A1. Het te beschermen complex bestaat uit het HOOFDGEBOUW (complexonderdeel A)uit 1913 met de eigenlijke eestinstallatie en twee houten kegelschuren, waarvan de een uit 1913 en de ander uit 1926 stamt. Deze schuren waren bestemd voor de opslag van de dennenappels in afwachting van de eest. De zaadeest ligt met de nokas parallel aan de Wolweg. Links ervan staat een houten KEGELSCHUUR (complexonderdeel B) en achter de eest bevindt zich de tweede, grotere KEGELSCHUUR (complexonderdeel C). Rechts van het complex staat de ongeveer gelijktijdig met de eest gebouwde beheerderswoning die buiten de bescherming valt. Oorspronkelijk bevond zich achter de eest nog een klein proefstation voor het opkweken van de zaden, dat in de jaren dertig werd gesloten.Het hoofdgebouw en de schuren worden omgeven door hoge loofbomen.

Waardering

Complex RIJKSZAADEEST uit 1913 naar ontwerp van houtvester HESSELINK.

-Van architectuurhistorische waarde en typologische waarde als gaaf en uniek voorbeeld van een zaadeestinrichting uit het begin van de twintigste eeuw. De eest valt op door de functionalistische opzet van de gebouwen en de sobere maar gaaf bewaarde hoofdvormen en interieuronderdelen die kenmerkend zijn voor een gebouw met een technische installatie in die tijd.

-Van stedenbouwkundige waarde als onderdeel van het historisch gegroeid landschap waar het vanwege de uiterlijke verschijningsvorm een beeldbepalende rol speelt. Het complex is vanwege de functie onlosmakelijk verbonden met de situering aan de rand van het bos. De complexonderdelen hebben onderling hoge ensemblewaarden.

-Van cultuurhistorische waarde als uniek voorbeeld van een Rijkszaadeest die zich bovendien nog vrijwel volledig in oorspronkelijke staat bevindt. De zaadeest speelt als instrument in de strijd tegen de ontbossing een kenmerkende rol in de geschiedenis van de Nederlandse bosbouw en in de landschappelijke geschiedenis van de Veluwe in het bijzonder. De eest is van groot belang vanwege de nog volledig aanwezige technische installatie, die verschillende voor die tijd revolutionaire elementen bezit.