Inleiding complex

Het COMPLEX, bestaande uit een ALGEMENE BEGRAAFPLAATS met AULA en DIENSTGEBOUWEN, Rusthof genaamd, is tussen 1929 en 1931 aangelegd in opdracht van de gemeente Amersfoort op een terrein dat thans behoort tot het grondgebied van de gemeente Leusden. Het complex is gelegen aan de Dodeweg ten zuiden van de rijksweg A 28 in aansluiting op de bossen van het landgoed Den Treek. De eerste plannen voor Rusthof dateren uit 1927 en zijn van de hand van de tuinarchitect H.A. Poortman. Na de aanstelling in 1929 van ir. C.B. van der Tak als stadsarchitect van Amersfoort werden de plannen gewijzigd. Van der Tak had bezwaar tegen de classicistische opzet van de architectuur en aanleg van de begraafplaats van Poortman en maakte in samenwerking met Openbare Werken een ontwerp voor de begraafplaats, dat afgestemd was op de natuurlijke gesteldheid van het terrein en dat paste bij de moderne architectuur van het door hem ontworpen gebouwencomplex. De aanleg van de begraafplaats was symmetrisch van opzet met in het verlengde van het centraal gelegen aulacomplex twee grote, rechte, ten opzichte van elkaar wigvormig lopende lanen in combinatie met een gebogen lanenstelsel, waarbij zoveel mogelijk de bestaande beplanting van het terrein werd gehandhaafd. Het gebouwencomplex, bestaande uit een aula met aan weerszijden een woning met dienstruimten in Zakelijk expressionistische stijl, geïnspireerd op het werk van de Hilversumse gemeente-architect W.M. Dudok, lag, vóór de aanleg van de rijksweg, in de as van een lange toegangsweg met aan weerszijden hoog opgaande naaldbomen.

Naast onderhoudswerkzaamheden heeft het aulacomplex een aantal keren ingrijpende aanpassingen en uitbreidingen ondergaan. In 1961-1963 is onder leiding van de toenmalige stadsarchitect Linssen de aula verbouwd, waardoor het oorspronkelijk karakter van de aula werd gewijzigd. Van der Tak had een aula ontworpen, die beneden gesloten en donker was met lichtval van bovenaf en een lichte bovenverdieping vanaf het balkon met verticale lichtstroken en een lichtkoepel in het plafond. Linssen maakte een meer open, lichtere begane grond met een donker gedeelte vanaf het balkon. De in de hoeken geplaatste deuren op de begane grond liet hij vervangen door glasramen. Daarnaast werden de wanden van donkere klinkers op de begane grond witgestucadoord. Op de verdieping werden de stalen hoekvensters dichtgezet met metselwerk. Door het verlagen van het plafond verviel de lichttoetreding via een lichtkoepel van bovenaf. De aangrenzende wachtkamers werden op overeenkomstige wijze aangepakt. In dezelfde periode werd de linker dienstwoning gewijzigd in dienstruimten, waaronder rouwkamers en wachtruimte voor familie. In 1965 kwam de andere dienstwoning eveneens te vervallen en werden verblijfsruimten voor het personeel ingericht. In 1994 heeft renovatie van de aula plaatsgevonden waarbij een deel van de in de jaren zestig aangebrachte voorzieningen verwijderd zijn. De lichtkoepel in het plafond werd hersteld en ter hoogte van de dichtgemetselde verticale hoekvensters zijn verticale lichtarmaturen geplaatst. De wacht- en condoleanceruimten kregen een meer oorspronkelijke lichte aankleding.

De begraafplaats is in 1947 vergroot met de aanleg van een Russisch ereveld. Op verzoek van de Minister van Oorlog is door stadsarchitect D. Zuiderhoek en tuinarchitect W. Meyer een ommuurde begraafplaats aangelegd ten behoeve van 693 Russische militairen, die aanvankelijk op het Amerikaanse ereveld te Margraten begraven lagen en voor 101 Oezbeken, die de dood hadden gevonden in kamp Amersfoort. In eerste aanleg was het ereveld met struikheide begroeid met in het midden een tien meter hoge zuil. In 1975 is de begraafplaats gerenoveerd en zijn de graven ieder voorzien van een identieke steen. Nadien is de begraafplaats aan de zuidzijde uitgebreid met een reeks van geometrisch aangelegde vakken. In de jaren negentig is een uitbreiding aan de oostzijde uitgevoerd, gekarakteriseerd door een landschappelijke aanleg. Daarnaast is de condoleanceruimte in de aula in 1996 door de architect Arnold Sikkel uitgebreid in overeenstemming met de bestaande vormentaal. De uitbreidingen vallen buiten de bescherming.

Omschrijving complex

De algemene begraafplaats Rusthof uit 1929-1931 met een ereveld uit 1947 is gesitueerd aan de Dodeweg ten zuiden van de rijksweg A 28. Het aulacomplex in Zakelijk expressionistische stijl ligt aan de noordwestzijde van de van oorsprong symmetrisch, in een mengstijl aangelegde begraafplaats. Een korte oprijlaan vanaf de Dodeweg leidt naar het rechthoekig voorplein met in de as het aulacomplex. Ten oosten van het aulacomplex ligt het rechthoekig Russisch ereveld uit 1947. Ten zuiden van het aulacomplex strekt zich de grotendeels landschappelijk aangelegde begraafplaats uit met uitzondering van het gedeelte direct achter de aula. In aansluiting op een rechthoekig plein lopen twee grote rechte lanen in zuidelijke richting, die ieder in een kleine rotonde eindigen. Het complex omvat de volgende complexonderdelen: 1. aanleg begraafplaats 2. aula en dienstgebouwen

Waardering

Het complex is van algemeen belang vanwege de cultuur- en architectuurhistorische waarde als gaaf voorbeeld van een in een mengstijl aangelegde begraafplaats met twee grote lanen in zuidelijke richting en een gebouwencomplex in Zakelijk expressionistische stijl uit 1929-1931 naar ontwerp van C.B. van der Tak en een ereveld uit 1947. Tevens is het complex van landschappelijke waarde als onderdeel van een groenzône aansluitend op het landgoed Den Treek.