Omschrijving van het complex:

In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- en PARKAANLEG (2), TOEGANGSPOORT met aangrenzende KLEINE POORT (3), voormalig KOETSHUIS (4), voormalige TUINMANSWONING (5), HEKPALEN en TUINORNAMENTEN (6a, b, c en d), TOEGANGSHEKKEN (7a en b), GRAFHEUVEL met DAM en HEK (8).

Aan de oostzijde van Cornjum ligt de historische buitenplaats MARTENASTATE, op een terrein dat mogelijk al in de 12de of 13de eeuw een stins heeft gekend. Aan het terrein en de voorgangers van de huidige Martenastate zijn de namen van de families Martena en Burmania verbonden. De laatste bewoner van de oude Martenastate, jonkheer Duco Marten van Burmania Vegelin van Claerbergen, vermaakte bij legaat het huis aan de Kerkvoogdij van Cornjum. Deze liet in 1899-1900 het zeer bouwvallige gebouw afbreken en vervangen door het huidige kasteelachtige huis in neorenaissance stijl naar ontwerp uit datzelfde jaar van W.C. de Groot. In 1912 liet de kerkvoogdij de vermoedelijk eerste helft 19de-eeuwse landschappelijke aanleg omvormen tot (openbaar toegankelijk) wandelpark. Bij die gelegenheid werden verschillende toegangshekken geplaatst (zie onder complexonderdeel 7) en enkele (thans niet meer aanwezige) rustbanken. In 1972 werd het park gerenoveerd volgens de uitgangspunten van tuinarchitect Louis Le Roy (organisch beheer). In de jaren 1991-1992 vond renovatie van het huis plaats, gelijktijdig met de uitvoering van geluidswerende maatregelen in verband met de overlast van de nabijgelegen vliegbasis Leeuwarden. Bij die gelegenheid zijn dubbele ramen aangebracht. NB: De niet-contemporaine aankappingen aan de achterzijde van het huis vallen buiten de bescherming van rijkswege. De hoofdtoegang tot het WANDELPARK ligt aan de Martenawei. Even voor de toegangspoort (1620 en afkomstig van het in 1849 afgebroken Landschapshuis aan de Tweebaksmarkt te Leeuwarden), liggen aan weerszijden van de weg het (voormalige) koetshuis (rechts) en de (voormalige) tuinmanswoning (links). Beide gebouwen zijn wat betreft detaillering voor een groot deel niet meer oorspronkelijk. Desondanks worden zij vanwege hun belang voor de buitenplaats beschermd (kenmerkende ligging, karakteristieke hoofdvorm, traditioneel materiaalgebruik, oorspronkelijke functie en toepassing van historische bouwfragmenten). Aan de zuidoostzijde van het terrein grenst de grafheuvel die in 1809 werd gesticht door Remia Julia Arntzenia, dochter van Epo Sjuck van Burmania (zie complexonderdeel 8). Aan de zuidzijde ligt de hervormde kerk uit 1873 naar ontwerp van F. Brouwers uit Cornjum (mon. nr. 515445). Deze is van oudsher via een laan met Martenastate verbonden.

Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.

Waardering

De HISTORISCHE BUITENPLAATS MARTENASTATE met bijbehorende onderdelen is van algemeen belang:

- vanwege de ouderdom;

- vanwege de verbondenheid met de vooraanstaande Friese families Martena en Burmania;

- voor de geschiedenis van Friesland in het algemeen en van het dorp Cornjum in het bijzonder;

- als kenmerkend voorbeeld van de ontwikkeling van middeleeuwse stins tot 19de-eeuws landhuis;

- als voorbeeld van de ontwikkeling van particulier tot openbaar toegankelijk (wandel)park;

- als goed voorbeeld van een historiserende Friese zaalstins met traptoren in de binnenhoek;

- vanwege de hoogwaardige esthetische kwaliteit van het ontwerp;

- vanwege de bijzondere ornamentiek (met gebruikmaking van historische bouwfragmenten);

- als goed voorbeeld van historiserende landhuisarchitectuur en als zodanig van groot belang voor het oeuvre van architect W. C. de Groot;

- voor het aanzien van het dorp Cornjum;

- vanwege de hoge mate van typologische zeldzaamheid op provinciaal niveau en de verbondenheid met een bijzondere historische ontwikkeling, namelijk die van de Friese (zaal)stins; - als onderdeel van een ruimtelijk complex (bestaande uit buitenplaats, grafheuvel en kerk) dat cultuurhistorisch van groot belang is;

- vanwege de hoge mate van structurele gaafheid in relatie tot zowel de dorpse als de landschappelijke omgeving;

- vanwege de vrij hoge mate van gaafheid van het complex en van de meeste samenstellende onderdelen.