Inleiding

De eerste plannen voor een ontwerp voor een nieuw raadhuis dateren van 1922. De gemeenten Waalwijk, Besoyen en Baardwijk werden samengevoegd en er was behoefte aan een groter raadhuis voor deze nieuwe gemeente.

Voor het ontwerpen van een nieuw raadhuis werd door de gemeente een prijsvraag uitgeschreven. Het ging uiteindelijk om twee ontwerpen: een modern ontwerp van de hand van architect J. Klijnen en een ontwerp in traditionalistische stijl van de hand van A.J. Kropholler. Na felle discussies tussen voorstanders van een moderne bouwtrant en voorstanders van een traditionele stijl kreeg Kropholler uiteindelijk de opdracht. De bouw van het huidige complex ging in 1932 van start naar ontwerp van A.J. Kropholler in Delftse Schoolstijl.

Het gemeentebestuur zetelde op de bel-etage van het raadhuis. In de kelder waren politie en archief gehuisvest. De haakse vleugel werd door het kantongerecht gebruikt.

Vanaf 1937 werd aan een voltooiing van de pleinbebouwing gewerkt. De westelijke kant werd bebouwd met een galerij met kiosk en een winkel voor De Gruyter. Ten oosten van het raadhuis werden enkele woningen en een ijzerhandel gebouwd, eveneens naar ontwerp van Kropholler. Deze ijzerhandel "'t Slot" werd in 1942 voltooid. Hiermee ontstond een aan drie zijden door bebouwing omsloten plein. In het midden werd een, obelisk geplaatst.

Uitbreidingsplannen die Kropholler in de jaren '50 voor het raadhuis maakte zijn nooit uitgevoerd. Wel werden twee woningen in de oostkant tot politiebureau verbouwd om het ruimtegebrek binnen het raadhuis enigszins te verlichten. In 1986 is het raadhuis aan de westkant met een vleugel uitgebreid. Deze vleugel valt buiten de bescherming.

Omschrijving

Het Raadhuisplein vormt een inham in de Grotestraat en ligt in het verlengde van de as Stationsstraat en Markt (iets verbrede einde van de Stationsstraat). Het raadhuis (Raadhuisplein 2, onderdeel I) neemt de belangrijkste plaats in. Samen met de aansluitende bebouwing aan het Raadhuisplein (zijvleugel en dienstwoning, raadhuisplein 1, onderdeel II) is een carrévorm ontstaan, open naar de Grotestraat toe. De oostelijke wand wordt gevormd door Raadhuisstraat 5 (onderdeel III) en 6-8 (onderdeel IV). Aan de westzijde zorgt een galerij met kiosk (onderdeel VI) voor de begrenzing. Grotestraat 247-251 (voormalige De Gruyter, onderdeel VII) en 263 (ijzerhandel "'t Slot", onderdeel V) staan haaks op de "pleinwanden", evenwijdig aan de Grotestraat ter afsluiting van het complex. Op het plein staat een lantaarn (onderdeel VIII). Achter het raadhuis bevinden zich nog een dienstwoning (Raadhuisplein 3, (onderdeel IX)) en gebouwen van de brandweer, slangentoren met garage (onderdeel X). Aansluitend ligt de Winterdijk die een begrenzing van het centrum vormt.

Een algemene karakteristiek van de bebouwing is de traditionalistische vormgeving en het materiaalgebruik: het grote formaat baksteen, de topgevels met oren en onder meer smeedijzer voor het deurbeslag en de grote steekankers.

De zadeldaken zijn steil en in veel gevallen gedekt met leien. Ramen zijn veelal voorzien van een kleine roedenverdeling en zandstenen lateien.

Waardering

Het complex is van algemeen belang. Het complex is van cultuurhistorisch belang als uitdrukking van den sociaal-economische en bestuurlijke ontwikkeling van de Langstraat. Het is tevens van belang als voorbeeld van de typologische ontwikkeling van de raadhuizen aan het einde van het Interbellum. Daarnaast heeft het complex architectuurhistorische en stedenbouwkundige waarden wegens het totaalontwerp van het complex, de stijl, het materiaalgebruik en de ornamentiek. Tevens neemt het complex een bijzondere plaats in het oeuvre van de architect A.J. Kropholler. Het heeft ensemblewaarden wegens situering die verbonden is met de ontwikkeling van de gemeente en wegens de bijzondere plaats die het inneemt in het aanzien van de gemeente Waalwijk.