Omschrijving van het complex

In structuur en deels in detail gaaf bewaarde buitenplaats met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), GARAGE (3), KOEPEL VAN STOOP (4), SCHUUR BIJ BOERDERIJ 'DE LAAGT' (5).

Ten noordwesten van Maarn op de Utrechtse heuvelrug in de bossen van Austerlitz ligt de kleinschalige buitenplaats Het Berghuisje. In de loop van de negentiende eeuw werd het heidelandschap van de heuvelrug ontgonnen en bebost onder andere door de landgoedeigenaren De Beaufort en Stoop, die grote terreinen grond verwierven. De welgestelde Amsterdammer J.B. Stoop kocht in de tweede kwart van de negentiende eeuw een uitgestrekt terrein bij Austerlitz met het plan hier een groot buiten te stichten, dit plan werd in verband met de waterhuishouding niet uitgevoerd (het buitenhuis Molenbosch werd uiteindelijk enkele kilometers verderop in Zeist gebouwd). Wel gaf Stoop (tuin)architect J.D. Zocher jr. de opdracht voor de bouw van een jachthuis, het Berghuisje (1837-1840), en koepel (ca.1840) op deze plaats. Al eerder in 1831 werd een laan komende uit Austerlitz richting het Berghuisje op aanwijzingen van Zocher aangelegd; wellicht is de gehele aanleg rondom het huis van Zochers' hand. Zowel de koepel als het jachthuis zijn op hoogten in het landschap gesitueerd met fraaie zichten onder andere naar de Piramide van Austerlitz. Voor het Berghuisje, dat kort voor 1920 door de architect Hanrath met een verdieping is verhoogd, ligt een aflopende weide met slingerpaden en enkele boomgroepen; over deze weide loopt een zicht naar de boerderij De Laagt. De weide is als alpenweide aangelegd. Het complex vormt een gaaf en zeldzaam voorbeeld van een in 'Zwitserse' stijl aangelegde Nederlandse buitenplaats.

De in eigendom afgescheiden boerderij 'De Laagt' is wegens verbouwingen voor de bescherming van ondergeschikt belang. Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven.

Waardering

De HISTORISCHE BUITENPLAATS HET BERGHUISJE is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:

- vanwege de ouderdom;

- vanwege de neogotische vormgeving van het huis van de architect J.D. Zocher jr. (1837-1840) en de verbouwing door de architect J.W. Hanrath (1924);

- vanwege de aanleg in landschapstijl vermoedelijk door de tuinarchitect Zocher waarbij gebruik is gemaakt van het reliëf van het terrein;

- vanwege de functioneel-ruimtelijke relatie met de andere onderdelen van de buitenplaats.