Inleiding

Het complex van de Zuidergasfabriek is in 1909 als distributiestation in bedrijf genomen en werd in 1967 gesloten. Van 1913 tot 1963 leverde het bedrijf steenkoolgas. De laatste vijf jaar (1963/67) werd overgeschakeld op water- en kraakgas. Gelegen aan de Amstel; er was een verbinding met de spoorlijn Amsterdam-Utrecht. Kolen konden ook worden aangevoerd per schip, waarvoor de faciliteiten zoals bijvoorbeeld het haventje aanwezig waren. In de Amstel lagen twee zinkers met een diameter van negen meter. De watertoren (41,5 meter hoog), bevatte een reservoir voor ammoniakwater en een voor Amstelwater. In 1963 werd een kraakgasinstallatie op basis van lichte benzine in gebruik genomen, die in 1966 werd uitgebreid.

Inmiddels zijn de technische gebouwen ten behoeve van gasdistributie en zuivering gesloopt, waaronder de kolentransportbaan, de stokerij, de cokestransportbaan, de zuiveringsinstallatie en de gashouder. Het complex Zuidergasfabriek bestaat uit de volgende onderdelen: 1. WATERTOREN; 2. REGULATEURGEBOUW (thans bedrijfsmuseum); 3. OPZICHTERSWONING, Spaklerweg 24; 4. DIRECTIEGEBOUW, Spaklerweg 26-28; 5. INGENIEURSWONING, Spaklerweg 30-32; 6. PORTIERSWONING, Korte Oudekerkerdijk; 7. DIRECTEURSWONING, Korte Oudekerkerdijk 45; 8. HEKWERK Zuidergasfabriek; 9. METERHUIS (thans bedrijfsschool).

Omschrijving

Het complex bevat dienst- en bedrijfsgebouwen en een hekwerk uit de periode 1907-1913 naar ontwerpen van Publieke Werken in eclectische, renaissancistisch-rationalistische en Jugendstil-achtige trant en overgangsarchitectuur, al naar gelang de oorspronkelijke functie. De watertoren is de enige bij een gasfabriek horende watertoren van Nederland, gebouwd naar een ontwerp van J.L. Seeuwen. De meter- en regulateurshuizen zijn de enige resterende technische gebouwen. Het thans negen onderdelen tellende complex ligt op het langgerekte terrein van de voormalige gasfabriek. Dit terrein is gelegen tussen de Amstel en de Spaklerweg en is vrijwel NW-ZO georiënteerd. Het woonhuis van de opzichter en het directiegebouw liggen op het westelijk deel van het terrein aan de hoofdverkeersader van de voormalige gasfabriek (eveneens NW-ZO). De voormalige directeurswoning aan de Amstel ligt in de NW-hoek van het terrein en is met een hek van het overige afgescheiden.

De watertoren ligt bezuiden de verkeersader, op het middenterrein. Het gekoppelde regulateursgebouw en meterhuis liggen samen met het woonhuis van de ingenieur ten zuiden van het haventje. De gebouwen (watertoren, bedrijfsgebouwen en dienstwoningen) hebben gemetselde gevels. Zowel schild- als zadel- als tentdak komen voor, de dekking bestaat uit leien of uit pannen.

Waardering

Uit 1907-1913 daterend complex van de Zuidergasfabriek uitgevoerd in verschillende, overwegend historiserende stijlen, van algemeen belang wegens cultuur- en architectuurhistorische, typologische en industrieel-archeologische waarde als overwegend gaaf bewaard, vroeg twintigste-eeuws ensemble van een gemeentelijke nutsvoorziening. Tevens van belang wegens het markante silhouet van de beeldbepalend aan de Amstel gesitueerde watertoren.