Inleiding

Op een vierkant terrein, geheel vrijstaand en omgeven door Herman Gorterstraat, Willem Royaardsstraat, Guido Gezellestraat en Messchaertstraat in 1931-1932 gerealiseerd GYMNASIUMGEBOUW, genaamd Vossiusgymnasium, met aangebouwde CONCIERGEWONING naar een ontwerp van Nico Lansdorp, als architect werkzaam bij de toenmalige dienst der Publieke Werken van de gemeente Amsterdam. De school is gebouwd in Late Amsterdamse School-stijl. De opdracht tot de bouw werd verstrekt door het Amsterdamse gemeentebestuur. Het Erasmusbeeld bij de hoofdingang is van Hildo Krop. Aan de zuidzijde bevindt zich een tuin; aan de noordzijde een driezijdig omsloten speelterrein. Aan het interieur hebben meegewerkt: D.K. Broos, J.M. Luttge, Leo Visser, Theo Vos, John Raedecker, Willem A. Raedecker, Jan Heyens, H. Paulides en Hans Reicher. De school werd in 1933 in gebruik genomen. N.B. Vanwege de grote toeloop naar het Stedelijk Gymnasium aan de Weteringschans werd in 1926 een tweede gymnasium gesticht. Beide scholen kregen, ter onderscheiding, toen hun huidige naam (naar de twee eerste hoogleraren aan het zeventiende eeuwse Athenaeum Illustre, Caspar Barlaeus en Gerard Vossius). Tot aan de nieuwbouw had het Vossiusgymnasium een onderkomen in het gebouw van het opgeheven Comeniuslyceum aan de Pieter Lodewijk Takstraat (nr.34).

Omschrijving

Op een onregelmatige plattegrond tot stand gekomen en geheel uit baksteen opgetrokken schoolgebouw bestaande uit drie bouwlagen onder ver uitstekende zadeldaken met pannen. Het gebouw bestaat uit een lang hoofdgebouw in het zuiden met twee naar het noorden uitwaaierende vleugels en een lage kleine uitbouw in het zuidoosten. Tussen de twee lange zijvleugels ligt een binnenterrein en een tot aan de straatzijde gelegen smalle tuinstrook met vijver. Bij de vijver een beeldhouwwerk voorstellende een vos. De binnenplaats wordt aan de straatzijde afgesloten door een tot borsthoogte gemetselde muur met een natuurstenen dekplaat tussen eveneens gemetselde posten. Het vanaf de straat gelegen lange hoofdgebouw telt zeven vensterassen. De ingangspartij ligt in het zuidwesten, ter rechterzijde van een deels ingesnoerde en hoog boven het zadeldak uitrijzende rechthoekige toren met aan elke zijde een wijzerplaat. De toren wordt bekroond door een trapsgewijs afnemende top achter een ijzeren borstwering. De aanloop vanaf de straat naar de hoofdingang heeft aan weerszijden een bakstenen muurtje. Hoge stoep van natuursteen met zes treden leidt naar de portiek onder een ver uitstekende en deels in de muur van de toren ingesnoerde luifel. Dubbele deur van staal met grote glasvlakken. Het natuurstenen standbeeld links van de ingang van Hildo Krop, voorstellende Erasmus, draagt als tekst: Qui vitat molam, vitat farinam. Boven de ingang een tot aan de goot oplopende rechthoekige vensterstrook met kleine roedenverdeling. De per drie gekoppelde houten vensters - waarachter de klaslokalen zijn gelegen - zijn rechthoekig en zijn in de grote bovenlichten voorzien van een kleine roedenverdeling. De uitbouw aan de rechterzijde van de vleugel heeft één bouwlaag en heeft aan de voorzijde (Z) een erkeruitbouw van 5 vensters breed onder een overstekend schilddak met pannen. Beide kopse kanten van het hoofdgebouw zijn voorzien van gekoppelde vensterstroken. Aan de binnenplaatszijde is de langsgevel voorzien van kleinere vensteropeningen en aan beide uiteinden - in beide hoeken - twee deels in de zijvleugel ingesnoerde uitbouwen met een entree onder een ver overstekende luifel. De uitbouwen worden gedekt door een wolfsdak met pannen. Aan de zijde met de oostelijke zijvleugel een hoog opgemetselde schoorsteen.

De lager opgetrokken oostelijke vleugel bestaat uit twee bouwlagen onder een overstekend zadeldak met pannen. De dicht aaneengesloten rij vensters op beide verdiepingen aan de straatkant zijn voorzien van een kleine roedenverdeling. Aan de oostzijde van de binnenplaats bevinden zich op de eerste en tweede verdieping de gymnastiekzalen en is op de begane grond een lange aaneengesloten rij van tien grote naar buiten openslaande deuren geplaatst onderverdeeld door natuurstenen lisenen met grote glazen vensterruiten met roedenverdeling en afgedekt door een natuurstenen latei. Aan de kopse kant (N) van deze vleugel bevindt zich de conciërgewoning, lager uitgevoerd dan de oostvleugel en bestaande uit twee bouwlagen en een kap onder een overstekend zadeldak. Aan de straatzijde een erker over een verdieping met daarin de ingang en venster met bovenliggend balkon achter gemetselde borstwering. Vensters met kleine roedenverdeling. Aan de zijde van de binnenplaats een tweede ingang met links geplaatst daarvan een erker. Op de punt van de daknok een gemetselde schoorsteen. De eveneens lager opgetrokken westvleugel bestaat uit twee bouwlagen onder een overstekend zadeldak met pannen. Aan de straatzijde acht vensters regelmatig in de gevel geplaatst. Links van deze vensterstroken een erker van drie vensters met roedenverdeling over begane grond verdieping. Aan de kopse zijde van de westvleugel een erker van zes vensters tussen twee iets hoger opgetrokken bouwvolumes. Boven de erker met grote vensters met kleine roedenverdeling een smal diepliggend glas-in-loodvenster. Aan de rechterzijde van de westelijk vleugel een zijrisaliet met 3 vensterassen en op de eerste verdieping 3 balkons. De hoek is voorzien van een gemetselde steunbeer over 1½ etage eindigend in een driezijdig venster met roedenverdeling. Aan de binnenplaatszijde verschillende bouwvolumes met enkele erkers. Geheel rechts een lage uitbouw met stoep naar ingang.

In het interieur op de eerste verdieping een groot wandmozaïek van de Utrechtse kunstenaar D.K. Broos, voorstellende Gerard Vossius met de tekst: 'Al wat in boecken steeckt is in zijn hooft gevaren'. Op de bladzijden van het boek dat Vossius vasthoudt de woorden : 'Cerne Palatinae miracula terrae'. Glas-in-loodraam in de zuidvleugel van J.M. Luttge dat eer bewijst aan enkele beroemde Grieken en twee teksten van Plato bevat: 'Heb je nooit gemerkt, dat meningen, die zonder echte kennis tot stand zijn gekomen, altijd waardeloos zijn?' en "De idee van het goede is het grootste leerstuk'. In de aula (eerste verdieping westvleugel) vijf spitsboogvormige grenen houten spanten en boven het podium een schildering van Leo Visser voorstellende een scène uit de strijd tussen Grieken en Trojanen uit de Ilias van Homerus. Met in de achterwand een smal verticaal glas-in-lood venster. Onder de overige vaste kunstwerken in het gebouw kunnen genoemd worden het relief 'Orpheus en de dieren' van John Raedecker; twee bronzen maskers van Willem A. Raedecker; een beeldje 'moeder en kind' van Jan Heyens (stond oorspronkelijk op een sokkel in het trappenhuis). In een aardrijkskundelokaal schilderingen van H. Paulides, voorstellende taferelen uit Indonesië.

Waardering

Uit 1931-1932 daterend Vossiusgymnasium met tuin en speelterrein van algemeen belang wegens cultuurhistorische waarde als exponent van een periode waarin de bouw van scholen als zeer belangrijk werd ervaren door het sociaal-democratische gemeentebestuur van Amsterdam, en wegens architectuurhistorische waarde als kenmerkend en gaaf bewaard voorbeeld van late Amsterdamse School. Tevens van belang vanwege de vele eigentijdse kunstwerken bij het gebouw en in het interieur. Van stedenbouwkundige waarde als centraal bouwwerk met markante toren in het kleine door C. Mulder ontworpen uitbreidingsgebiedje tussen Diepenbrockstraat, Boerenwetering en Zuider Amstelkanaal. Tot slot van belang in het oeuvre van Nico Lansdorp, als laatste in een reeks van door hem ontworpen schoolgebouwen.