Inleiding

Aan de Amsteldijk in een bocht van de Amstel gelegen BEGRAAFPLAATS, genaamd Algemene Begraafplaats Zorgvlied, met PARKAANLEG en PADENSTELSEL, DOODGRAVERSWONING, BEGRAAFPLAATSHEKKEN met POORTEN, BEGRAAFPLAATSAULA en GRAFMONUMENTEN; aangelegd naar ontwerp van J.D. Zocher jr. uit 1867 en in 1870 voor het eerst in gebruik genomen. De begraafplaats is gelegen op een voormalig weiland waarop vroeger het buitenverblijf Zorgvliet heeft gestaan. Vanaf 1829 werden gemeenten met meer dan 1.000 inwoners, op grond van een desbetreffend Koninklijk Besluit in 1827, verplicht een algemene begraafplaats buiten de bebouwde kom aan te leggen. De begrafeniswet uit 1869 verplichtte ook zonodig in begraafruimte voor verschillende religieuze groeperingen te verzien. De gemeente Nieuwer-Amstel voldeed met de aanleg van Zorgvlied zowel aan het Koninklijk Besluit als de Begrafeniswet. Kenmerkend voor het oudste deel zijn de 19de-eeuwse familiegraven. Het oude rooms-katholieke deel werd in 1872 ingezegend en bevindt zich rechts van de voormalige doodgraverswoning. In 1892 volgde een eerste uitbreiding aan de noordwestzijde naar ontwerp van L.P. Zocher; in 1900 een tweede uitbreiding aan de zuidwestzijde naar ontwerp van de gemeente-opzichter en toenmalige tuinbaas L. van der Bijl; in 1919 en 1926 volgden er wederom uitbreidingen aan de noordwestzijde eveneens naar ontwerp van L. van der Bijl. In 1926 werd het huidige hek met de twee poorten geplaatst. Bij de uitbreiding van 1931 aan de zuidwestzijde, ontworpen door de toenmalige directeur van Zorgvlied, C. P. Broerse, kwamen ook de huidige aula en het nieuwe rooms-katholieke deel tot stand. De naoorlogse uitbreidingen (noordwestzijde) zijn uitgevoerd door C.P. Broerse en B.J. Galjaard. De laatste uitbreiding dateert van het eind van de jaren zestig. De begraafplaats ligt ingesloten tussen de Kleine Wetering en de Amstel en heeft momenteel een oppervlakte van ongeveer 16 hectaren. Het complex bestaat uit de volgende beschermde onderdelen: de parkaanleg uit 1870 inclusief de vooroorlogse uitbreidingen met bijbehorende padenstelsels en beplanting (A); het voormalige ontvangstgebouw annex dienstwoning, thans kantoorruimte van de begraafplaats (B); het hek aan de Amstelzijde met poorten aan de zuid- en noordzijde (C); de aula met oprijlaan (D); het grafmonument van Oscar Carré (E); het grafmonument van de familie Dorrepaal (F); het grafmonument van P. vom Rath-Bunge (G); het grafmonument van Margot G. Mulder (H); het grafmonument van Sophie de Vries (I); het grafmonument van W. Janssen (J); het grafmonument van de familie Hartog van Banda (K); het grafmonument van Johanna Elisabeth Sophia Knoll (L).

N.B. Ten tijde van de aanleg behoorde Zorgvlied tot de voormalige gemeente Nieuwer-Amstel (sinds 1964 Amstelveen). Na de annexatie in 1896 door Amsterdam kwam de begraafplaats weliswaar op Amsterdams grondgebied te liggen doch bleef eigendom van de gemeente Amstelveen. Deze situatie is tot op heden ongewijzigd.

Omschrijving

De parkaanleg van de eerste uitleg (1867-1870) en de daaropvolgende 19de-eeuwse uitbreidingen (1892 en 1900) zijn gebaseerd op de Engelse landschapsstijl. Bij de uitbreiding uit 1900 kwam er een nieuwe, door platanen geflankeerde hoofdlaan tot stand, de Platanenlaan, die na een sierlijke curve links van de dienstingang overgaat in een rechte statige laan en eindigt in een grote lus waarbij hij zich splitst in twee berkenlanen. Deze uitbreidingen zijn passend in het concept van J.D. Zocher: een bochtige padenstructuur, verscholen plekken en monumentale beplanting. Drie 20ste-eeuwse uitbreidingen (1919,1926 en 1931) laten een verkaveling zien waarbij het padenstelsel een meer geordend karakter verkrijgt vanwege de geometrische patronen en grotere aaneengesloten eenheden. De meeste beschermde objecten liggen in het 19de-eeuwse gedeelte van de begraafplaats. Het oudste object is het voormalige ontvangstgebouw annex dienstwoning (thans kantoor) uit 1869. Het smeedijzeren hek met de gemetselde pijlers van de toegangspoorten dateert van 1926; de aula met de oprijlaan met aan weerszijden iepen zijn onderdeel van de uitbreiding van 1931. Op het terrein bevinden zich nog enkele dienstgebouwen, deze zijn voor de bescherming van ondergeschikt belang.

Waardering

Begraafplaats Zorgvlied met bijbehorende onderdelen uit de periode 1869-1931 is vanwege de herkenbaar gebleven samenhang en de betekenis van parkaanleg, architectuur en funeraire sculptuur van algemeen belang uit cultuurhistorisch en architectuurhistorisch oogpunt, alsmede uit het oogpunt van de tuinarchitectuur en funeraire historie. Voorts is Zorgvlied van belang als buitenbegraafplaats en als eerste in Engelse landschapsstijl aangelegde begraafplaats in de omgeving van Amsterdam. De verschillende uitbreidingen maken de begraafplaats een zeldzame combinatie van oude en nieuwere wijzen van aanleg. De begraafplaats kent een grote variëteit aan grafmonumenten. Eveneens van belang is bovendien de kenmerkende situering aan de Amstel. De aanwezigheid van grafmonumenten van landelijk bekende personen uit onder meer de kunst- en muziekwereld alsmede de aanwezigheid van zeldzame bomen en beplanting vormen belangrijke toegevoegde waarden.