Inleiding

MUSEUMTUIN met HEKWERKEN en BOUWFRAGMENTEN naar ontwerp uit 1884 van P.J.H. Cuypers. De nagenoeg symmetrische vorm van de omtrek van de tuin wordt in hoofdzaak bepaald door de situatie ter plaatse: begrensd door de Stadhouderskade, Hobbemakade, Hobbemastraat en Jan Luijkenstraat, en van noord naar zuid doorkruist door de Museumstraat. De tuin is aangelegd tussen 1884 en 1916, overwegend in een historiserende stijl waarin verschillende oud-Nederlandse tuinstijlen werden gecombineerd.

Omschrijving

De MUSEUMTUIN wordt omgeven door een smeedijzeren HEKWERK in neogotische stijl (1883). De beplanting bestaat onder meer uit gesnoeide, geometrische broderies, hagen, gazons, berceaus en gedeelten met vaste planten. De gebruikte beplanting bestaat uit inheemse soorten (wat zou stroken met de visie van Cuypers op de oud-Nederlandse tuinstijlen) maar op bewaard gebleven beplantingslijsten uit die tijd staan ook veel uitheemse bomen, struiken en vaste planten. De beplanting is grotendeels laag gehouden waardoor de gebouwen van een afstand te zien zijn. In de tuin liggen enkele vijvers. Het tuindeel tussen de directeursvilla en de tekenschool is in landschappelijke stijl opgezet en afgescheiden van de museumtuin door een smeedijzeren HEKWERK. Dit om aan te geven dat het hier (oorspronkelijk) om een privétuin van de villa ging, welke geen onderdeel uitmaakte van het publiek toegankelijk gedeelte waar de BOUWFRAGMENTEN zijn tentoongesteld.

De tuin is in verschillende compartimenten ingedeeld. Die compartimenten worden zichtbaar gemaakt door de verschillen in ontwerp en de verspreide ligging rondom het museum. In die compartimenten zijn historische beelden, tuinornamenten en grotere bouwfragmenten opgesteld waardoor de tuin als een verlengstuk van het museum fungeert. Een aantal van deze objecten (o.a. beelden, tuinornamenten) vormt dan ook onderdeel van een wisselende collectie (en zijn niet afzonderlijk beschermd als rijksmonument). Een aantal objecten wordt vanwege hun omvang wel permanent tentoongesteld en vormen onlosmakelijk onderdeel van de beschermde tuinaanleg. Onder de laatste categorie bevinden zich aan de westzijde een toegangshek uit de tweede helft van de 17de eeuw, afkomstig van buitenplaats Over-Amstel. In de zuidwesthoek staan de Herenpoort uit Groningen en de Bergpoort uit Deventer tegen elkaar aan gemetseld. De ruimte tussen beide poorten is opgevuld met bouwfragmenten waaronder een balkon (1674) van Herengracht 625 te Amsterdam. In het zuidelijke deel staan de poort van het Duitse Huis (1617) uit Utrecht en de Stadhouderspoort (1617) uit Den Haag. Ook deze twee poorten zijn tegen elkaar aan geplaatst. Iets verderop staat een tuinkoepel (1730) uit Haarlem met ingemetselde bouwfragmenten. Eveneens aan de zuidkant maar dan aan de andere kant van de Museumstraat, staat het smeedijzeren toegangshek van buitenplaats De Voorst (1700) en een tuinhuis met zonnewijzer (1731) afkomstig van Keizersgracht 585 te Amsterdam. Aan de oostzijde bevinden zich nog brokstukken van hekpijlers en een piëdestal uit de 17de en 18de eeuw.

Waardering

De museumtuin is

- van algemeen cultuurhistorisch en tuinhistorisch belang omdat het een tastbaar manifest is van de opvattingen over educatie en museologie. De wijze van tentoonstellen van de bouwfragmenten past in een traditie van openlucht hofcollecties en negentiende eeuwse openbare collecties en is bovendien te beschouwen als navolging van de tuinen bij het Musée de Cluny in Parijs en die bij het Germanisches Nationalmuseum in Neurenberg: de tuin als buitenmuseum. De tuinaanleg zelf is ook bedoeld als historisch educatief object omdat het ontwerp teruggrijpt op de Nederlandse tuingeschiedenis van de 16de tot de 18de eeuw, er in vaste en wisselende opstelling de collectie historische beelden, tuinornamenten en grotere bouwfragmenten worden getoond en het ontwerp aansluit op de historiserende bouwstijl van het museum.

- van algemeen belang vanwege de grote architectuurhistorische betekenis voor het oeuvre van P.J.H. Cuypers die het als Gesamtkunstwerk heeft ontworpen. Bovendien van belang wegens de bijzondere samenhang tussen exterieur en interieur: de collectie van het museum wordt getoond