Inleiding

MOTORMAALDERIJ met MOTOR, MAALDERIJ en KOELWATERPUT Het gebouw dateert uit 1904 en is gebouwd in opdracht van Martinus Petrus de Wit, de vader van molenaar Adriaan Jan de Wit. Later is tegen de achtergevel een aanbouw gerealiseerd. Ter plekke van deze aanbouw bevindt zich sinds 1930 een gloeikopmotor van de machinefabriek A. Dekkers uit Roosendaal. De maalstoel in het hoofdvolume is waarschijnlijk vervaardigd door molenmaker Van den Hamer uit Brouwershaven. De motormaalderij is gelegen aan een dijk in het gehucht Heense Molen, op circa 100 m afstand van windmolen De Vos. Omschrijving Het gebouw bestaat uit een hoofdvolume en een aanbouw over de volle breedte van de achtergevel. Het hoofdvolume kent een rechthoekige plattegrond en telt één bouwlaag. Het zadeldak met de nok evenwijdig aan de voorgevel, is gedekt met kruispannen. De eenlaagse aanbouw heeft een platdak. De gevels zijn opgetrokken in baksteen en voorzien van staafankers. Centraal in de voorgevel is de getoogde hoofdingang gesitueerd, bestaande uit een enkele strokendeur onder een strek. Naast de ingang is een stichtingssteen ingemetseld (M.P. .. M. de Wit 16 april 1904). Aan weerszijden bevindt zich een rondboogvormig, gietijzeren, roedenverdeeld stalraam onder een rollaag. In de rechter zijgevel bevindt zich een soortgelijk raam, evenals een getoogde ingang. De linker zijgevel is blind. In de achtergevel zijn twee vensters onder ontlastingsboog geplaatst, het rechter nog voorzien van een stalen, roedenverdeeld raam. In het interieur is de maalderijruimte in het hoofdvolume afgescheiden van de machineruimte in de aanbouw. De muur (de oorspronkelijke achtergevel) is op enkele plaatsen doorbroken om de motor op de maalderij te kunnen laten aansluiten. Ook de kapconstructie van het hoofdvolume is op punten aangepast. Het gaande werk van de maalderij bestaat uit een maalstoel met één koppel kunststenen. De overbrenging vanaf de motor geschiedt via een riem, die met een horizontale as en een haakse overbrenging met kamwielen de loper aandreef. In de machineruimte staat de ééncilinder dieselmotor met gloeikop opgesteld. Tegen de achtergevel is de rechthoekige, één meter diepe koelwaterput gelegen.

Waardering

De MOTORMAALDERIJ met MOTOR, MAALDERIJ en KOELWATERPUT is van algemeen belang vanwege de cultuurhistorische, architectuurhistorische, ensemble- en zeldzaamheidswaarden.

De cultuurhistorische waarden zijn gelegen in de motormaalderij:

- als voorbeeld van een motormaalderij uit het begin van de twintigste eeuw. De motormaalderij te Heense Molen is een vertegenwoordiger van een zeer veelvuldig voorkomend bedrijf;

- als bijzondere uitdrukking van de ontwikkelingen in het maalbedrijf in Nederland. De motormaalderij is een voorbeeld van de typisch Nederlandse, kleinschalige, individuele en stapsgewijze industrialisatie binnen deze bedrijfstak;

- als bijzondere uitdrukking van de ontwikkelingen in de dieselmotorenproductie in Nederland. De motor van Dekkers is een goed voorbeeld van de vanaf circa 1900 in Nederland ontworpen en geproduceerde dieselmotoren.

De motormaalderij is van architectuurhistorische waarde:

- vanwege de sobere en doelmatige vormgeving die hoort bij een monument van bedrijf en techniek;

- vanwege de vormgeving die kenmerkend is voor bijgebouwen die in die tijd en in die streek werden opgericht;

De motormaalderij heeft situationele en ensemblewaarden:

- vanwege de historische en functionele samenhang met de windmolen;

- vanwege de aanwezigheid van de motor en complete maalderij in het gebouw;

- vanwege de beeldbepalende ligging aan de dijk.

De motormaalderij is van waarde:

- vanwege de relatief hoge gaafheid en de compleetheid van zowel het gebouw als de bedrijfsvaardige inventaris van motor en gaande werk.

De motormaalderij is van grote zeldzaamheidswaarde:

- vanwege de typologische zeldzaamheid. Bij zeer weinig molens is de motormaalderij nog aanwezig;

- vanwege de compleetheid van de inrichting (motor en gaande werk). Vanuit werktuigbouwkundig en mechanisch oogpunt is het zeer bijzonder dat dit een van de weinige overgebleven motoren van deze fabrikant is die bovendien nog bedrijfsvaardig is.