531580, Nieuwegein
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Cluster 53. Mitrailleurkazemat.
NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE
Inleiding
MITRAILLEURKAZEMAT als toegevoegd onderdeel van de verdediging van het Lekkanaal en bijbehorende sluiswerken. De mitrailleurkazemat langs het Lekkanaal is geheel aan het zicht onttrokken door een met gras begroeide aardlaag. Tussen 1928 en 1935 verscheen in een aantal delen het Voorschrift Inrichten Stellingen no. 77 (V.I.S.). Deze boekwerken zijn ontstaan uit de wens tot standaardisering van de bouw van gewapend betonnen (groeps)schuilplaatsen en gevechtsopstellingen, waar het tot dan toe aan ontbrak. De voorschriften waren bedoeld voor de bouw van stellingen in oorlogsomstandigheden, door de troepen zelf. Voor vredestijd zou de genie andere ontwerpen maken. Omdat het V.I.S. was bedoeld voor onervaren dienstplichtige militairen, waren de ontwerpen van de kazematten zo eenvoudig mogelijk, met rechthoekige vormen. Er werden verschillende bouwmogelijkheden per kazemattype gegeven, die aangepast konden worden aan de (oorlogs)omstandigheden waaronder gebouwd moest worden. Ook het weerstandsvermogen kon per bouwwerk verschillen, zijnde W 12-15, W 15-21 of W 21-28. Het eerste boekwerk van de V.I.S. was deel VII, Bouw van zware gewapend betonnen schuilplaatsen. Het gold vanaf de datum van verschijnen als norm voor de gehele Nederlandse krijgsmacht. In tegenstelling tot hetgeen door de titel wordt gesuggereerd handelt deel VII voornamelijk over gevechtsopstellingen. Schuilplaatsen betreffen slechts twee van de tien voorbeeldontwerpen. De voorschriften uit het V.I.S. waren sterk theoretisch van aard of gebaseerd op kennis en ervaringen uit de buurlanden en de Eerste Wereldoorlog. Er waren vanuit militaire kring dan ook verschillende kritische geluiden te horen, zowel over de gezondheidsrisico's van de manschappen als in tactisch-technisch opzicht. Pas nadat een aantal V.I.S.-kazematten (in vredestijd) was gebouwd, kwam er een oefenkazemat tot stand, bedoeld voor de opleiding van bedienend personeel. Dit leidde tot enkele aanpassingen van de reeds gebouwde werken. Vrijwel alle V.I.S. kazematten zijn gebouwd aan nieuwe of verbeterde accessen in het Oostfront Vesting Holland, in totaal 34 exemplaren.
Omschrijving
MITRAILLEURKAZEMAT, daterend uit 1936 en gebouwd als een kazemat met twee flankerende schietgaten. De flankerende kazemat is gelegen aan de oostoever van het Lekanaal, zuidelijk van de Schalkwijkse Wetering en de schutsluis. De kazemat bestaat uit een gewapend betonnen constructie van één bouwlaag. Het interieur bevat twee verblijfsruimten, alsmede twee gevechtsruimten met opstelplaats voor mitrailleurs voor flankerend vuur. De nu onzichtbare gevel- en schietgatopeningen waren standaard voorzien van stalen kozijnen, dito deuren en luiken. Als kazemat met twee gevechtsruimten en twee schietgaten vertegenwoordigt het werk zeldzaamheidswaarde.
Waardering
De MITRAILLEURKAZEMAT is van algemeen belang vanwege:
* Cultuurhistorische waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zoals deze is ontworpen door C.R.T. Kraijenhoff en in eerste aanleg vanaf 1815 door hem, Jan Blanken en majoor-ingenieur Willem Offerhaus is gerealiseerd en daarna door anderen gedurende meer dan 125 jaar is versterkt en verbeterd.
* Architectuurhistorische waarden in het bijzonder als uiting van de militair-strategische bouwkunde, die gebaseerd is op:
a. het systeem van inundatie en accesverdediging (19de en 20ste eeuw);
b. de wedloop met de zich versterkende offensieve middelen (20ste eeuw);
c. het systeem van 'levende' veldversterking in de diepte (20ste eeuw).
Het onderdeel is een zeldzaam voorbeeld van een betonnen kazemat met twee flankerende schietgaten die ter verdediging van waterwerken in het Interbellum is toegevoegd aan de bestaande defensie middelen.
* Ensemblewaarde en situationele waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Tevens vanwege de functionele en fysieke samenhang met de overige onderdelen van het complex.
* Het onderdeel is vermoedelijk tamelijk gaaf bewaard, maar is door de later aangebrachte gronddekking nu niet of nauwelijks herkenbaar in het veld.
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Locatie
Cluster 53. Complexomschrijving.
NIEUWE HOLLANDSE WATERLINIE
COMPLEX BETONNEN WERKEN EN SLUIS LEKKANAAL
Inleiding
Omstreeks 1936 is het Lekkanaal aangelegd, dat de verbinding vormde tussen de Lek en het Amsterdam-Rijnkanaal. Het Amsterdam-Rijnkanaal was toen nog in aanleg. Dit ter verbetering van de binnenvaartverbinding tussen Amsterdam en Rotterdam. Vrij snel na 1936 werden maatregelen getroffen het Lekkanaal en de oostelijke dijk van het Lekkanaal te kunnen verdedigen. Aan de monding van de Lek en het Lekkanaal werden aan weerszijden kazematten opgericht. Er verrezen meerdere kazematten aan de oostkant van het kanaal, die tevens ter ondersteuning dienden van het inundatiegebied ten oosten van Jutphaas, dat door de aanleg van het Lekkanaal smaller en kwetsbaarder was geworden. De Schalkwijkse Wetering diende in de 19de eeuw - voor de aanleg van het Lekkanaal - als inundatiekanaal, maar verloor die functie uiteindelijk. Een damsluisje ter plaatste van een vroegere inundatiekering herinnert er nog aan. Op de kruising van het Lekkanaal en de Schalkwijkse Wetering werd een dubbele kazemat toegevoegd en ook een duiker onder het Lekkanaal. Waar het Lekkanaal uitmondt in het Amsterdam-Rijnkanaal werd in de jaren '30 van de twintigste eeuw de zogenoemde Plofsluis gebouwd.
Ligging en relatie met andere complexen
Het complex BETONNEN WERKEN EN SLUIS LEKKANAAL maakt tezamen met het complex Betonnen Werken Lekkanaal, het Verdedigingswerk te Vreeswijk en de Plofsluis deel uit van de afsluiting en verdediging van het Lekkanaal. Tevens is het onderdeel van het inundatiestelsel, met het inundatiegebied oostelijk van het Lekkanaal en noordelijk van de Lek, door de verbinding van de Schalkwijkse Wetering met het Lekkanaal.
Omschrijving complex
Het complex BETONNEN WERKEN EN SLUIS LEKKANAAL kent geen specifiek te beschermen terreinaanleg, maar bevat een aantal objecten die alle zijn gerealiseerd als gevolg van de aanleg van het Lekkanaal omstreeks 1936.
De bescherming van het complex BETONNEN WERKEN EN SLUIS LEKKANAAL omvat de volgende complexonderdelen:
- DUIKER - MITRAILLEURKAZEMAT - SCHUTSLUIS - DAMSLUIS - HOUTEN SCHOTBALKLOODS - GIETSTALEN KOEPELKAZEMAT TYPE G MET AFWACHTINGSRUIMTE
Waardering complex
Het complex BETONNEN WERKEN EN SLUIS LEKKANAAL is van algemeen belang vanwege:
* Cultuurhistorische waarden als onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie zoals deze is ontworpen door C.R.T. Kraijenhoff en in eerste aanleg vanaf 1815 door hem, Jan Blanken en majoor-ingenieur Willem Offerhaus is gerealiseerd en daarna door anderen gedurende meer dan 125 jaar is versterkt en verbeterd.
* Architectuurhistorische waarden in het bijzonder als uiting van de militair-strategische bouwkunde, die gebaseerd is op: a. het systeem van inundatie en accesverdediging (19de en 20ste eeuw); b. de wedloop met de zich versterkende offensieve middelen (20ste eeuw); c. het systeem van 'levende' veldversterking in de diepte (20ste eeuw);
Het betreft hier een complex dat grotendeels tot stand kwam in samenhang met grote waterstaatkundige werken.
* Krijgshistorische waarden als onderdeel van een aaneengesloten militaire verdedigingslinie tussen de voormalige Zuiderzee en de Biesbosch. Deze bestond hoofdzakelijk uit een samenhangend systeem van uit verschillende perioden daterende typen gebouwde of aangelegde inundatiemiddelen met bijbehorende inundatievelden en verdedigingswerken met bijbehorende schootsvelden, die dienden tot of bijdroegen aan afsluiting van niet te inunderen terreinen of andere accessen.
* Ensemblewaarde en situationele waarden vanwege zijn ligging binnen het systeem van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in het algemeen, in het bijzonder in de directe relatie tot het nabij gelegen het Verdedigingswerk te Vreeswijk, de Betonnen Werken Lek-Lekkanaal en de Plofsluis.
Tevens vanwege de functionele en fysieke samenhang van de onderdelen van het complex en van een duidelijke relatie met het Lekkanaal.
* Het complex is redelijk gaaf bewaard, afgezien van enkele reeds eerder gesloopte objecten.
* Het complex is representatief omdat het een voorbeeld is van een ensemble van enige in een laat stadium aan de Nieuwe Hollandse Waterlinie toegevoegde waterbouwkundige onderdelen.
Eigenschappen
| Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
|---|---|---|---|---|
| – | Verdedigingswerken en militaire gebouwen | Kazemat (B) | oorspronkelijke functie | Ja |
| Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| – | – | – | – | Nieuwegein | Betonnen werken en sluis Lekkanaal | – | Ja |
| Hoofdcategorie | Subcategorie | Beschrijving | Notitie |
|---|---|---|---|
| Verdedigingswerken en militaire gebouwen | Kazemat (B) | – | – |
| Kadastraal perceel | Kadastrale sectie | Kadastraal object | Appartement | Kadastrale gemeente |
|---|---|---|---|---|
| – | C | 2069 | – | Vreeswijk |
| – | C | 2090 | – | Vreeswijk |