Inleiding

JAKNIKKER. De jaknikker staat in het (winkel)centrum van Schoonebeek, aan De Pallert. Een jaknikker is een "(olie)pomp met een balans die steeds op en neer gaat" (Van Dale). Het betreft een stalen opvoerwerktuig i.c. een pomp waarmee tot een diepte van circa 800 m aardolie uit de ondergrond kan worden geput door middel van identieke, repeterende bewegingen. Voor de exploitatie werd in 1947 de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) opgericht. In 1996 is de oliewinning in Nederland gestaakt.

Omschrijving

De stalen JAKNIKKER (type BE) dateert uit circa 1950 en bestaat uit een hooggeplaatste hamervormige constructie die op twee tegenover elkaar geplaatste, A-vormige ondersteuningen rust: de steel van de "hamer" is de pompstang, de kop van de "hamer" heet balanssegment maar wordt ook "paardenkop" genoemd. De "hamer" heeft aan de punt van de kop een stelsel van staaldraden dat verticaal verbonden is met een plunjerpomp met stelwielen terwijl aan de achterzijde (i.c. de "steel" van de hamer) twee stalen armen zijn bevestigd. Deze twee armen sluiten aan op twee zware, halfronde schijfvormige contragewichten met daarop de naam van de fabrikant "THOMASSEN". De gehele jaknikker is groen geschilderd en staat op een staalconstructie van H-profielen: liggers, schoren en staanders.

Waardering

De jaknikker vertegenwoordigt algemeen belang wegens - de cultuurhistorische betekenis, want de jaknikker is een nationaal icoon van vooruitgang en geldt als toonbeeld van de toenemende welvaart van herrijzend Nederland; - de hoge zeldzaamheidsgraad: in ons land zijn enkele oude jaknikkers bewaard gebleven terwijl in de naoorlogse decennia in en rond Schoonebeek circa 300 jaknikkers hebben gefunctioneerd; - de esthetische waarde van het object: de zuiver rudimentaire vormgeving getuigt van industriële efficiëncy en schoonheid; - de gaaf behouden hoofdvorm en constructie van de jaknikker, zijnde het bekendste en meest herkenbare werktuig van de aardoliewinning in ons land; - de industrieel-archeologische betekenis, want het object is niet alleen een karakteristieke proeve van ingenieurskunst maar heeft tevens belangwekkende symboolwaarde voor de geschiedenis van bedrijf en techniek; - de situering op een voormalige oliewinplaats.