Rijksmonument

Vischpoortstraat 34, Elburg

COURTINE II-III MET VISCHPOORT, BRUG, KAZEMATTEN EN MUURRESTEN. Courtine met: - In het midden van de wal, een coupure tussen twee keermuren met schotbalksponningen. - Voor de poort over de gracht, een gemetselde boogbrug met vier bogen. - Aan de stadszijde onder de brug en gedeeltelijk onder de coupure, een dubbele gemetselde kazemat (ca. 1540) met aan de NO-zijde drie (dichtgemetselde) schietgaten en aan de ZW-zijde drie schietgaten. De kazematten zijn toegankelijk via een overwelfde trap aan de ZW-zijde van de coupure; zij zijn onderling verbonden door een overwelfde gang onder de coupure en zijn voorzien van twee gemetselde ventilatie-schachten. - Aan de stadszijde van de coupure, de Vischpoort (1592), een gemetseld gebouw met overwelfde doorgang waarin voorzieningen voor poortdeuren. Boven de doorgang een wachtlokaal; aan de buitenzijde op elk der vier hoeken een uitgekraagde ronde hoektoren. Het gebouw is voorzien van een met leien gedekte achtkantige, ingesnoerde naaldspits; aan de zeezijde van de spits een voorziening ten behoeve van een kustlicht. - Aan de ZW-zijde van de Vischpoort, een daarop aansluitende stadsmuur, hoog ca. 5 m., tot aan de as van de Gasthuissteeg, vervolgens een gedeeltelijk uitspringend muurgedeelte, hoog ca. 3,5 m., tot even voorbij de Gasthuissteeg en een laag muurfragment van ca. 1,5 m. hoogte, aflopend tot 0,5 m. tot aan de as van de Westerwalstraat. - Aan de NO-zijde van de Vischpoort en op ca. 10 tot 40 m. van die poort, een ca. 6 m. hoge stadsmuur en een rondeel aan het NO-einde van de muur. - Voorliggende gracht ter breedte van ca. 20 m. nabij de Vischpoort en oplopend tot ca. 30 m. nabij de bastions II en III. Betrokken kadastrale percelen, Elburg nrs.: - C1670 ged. (hiervan slechts een strook ter breedte van ca. 1,50 m., gerekend van de grens met perceel C ongenummerd - Noordwalstraat); - C1528 ged. en C1529 ged. (idem slechts een strook van ca. 1,50 m., gerekend vanaf perceel C1306); - en C497, C529, C560 ged., C916, C1077 ged., C1122, C1123, C1331, C1481 ged., C1608, C ongenummerd ged. (Havenstraat) en C ongenummerd ged. (Noordwal). In de dakkapel een klok van J.A. de Grave, 1718, diam. 52 cm. Mechanisch torenuurwerk (Vermoedelijk Korfhage, Duitsland), 1900, later voorzien van electrische opwinding, gerestaureerd in 1992.

Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland

Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.

Locatie

Monumentnummer

430528

Complexnaam

Vesting Elburg

Provincie

Gelderland

Gemeente

Elburg

Plaats

Elburg

Complexomschrijving

Voorstel tot aanwijzing ingevolge de Monumentenwet 1988 Omschrijving complex: VESTING ELBURG. De historische (oorspronkelijk middeleeuwse) Oudnederlandse vesting Elburg heeft de volgende kenmerken:A. Locatie en functie De vesting was gelegen aan de zuidelijke oever van de voormalige Zuiderzee; de verdedigingswerken hadden uitsluitend een functie bij de beveiliging van de stad als woonkern, handelscentrum en vissershaven. De vesting speelde na de Tachtigjarige Oorlog geen rol meer in de landsverdediging.

B. Bouwjaren en bouwers De verdedigingswerken zijn in hun verschijningsvorm voornamelijk in de hierna genoemde perioden aangelegd: - de middeleeuwse werken omstreeks 1390-1400; - de kazematten c.a. voor de poorten in 1538-1543; - de Oudnederlandse versterkingen in 1580-1590. De kazematten voor de poorten werden gebouwd in opdracht van Hertog Willem van Gulik. De Oudnederlandse versterkingen werden aangelegd in opdracht van Prins Willem I en onder leiding van Diederik Sonoy. De belangrijkste wijzigingen nadien betreffen: - De doorgang van de Vischpoort onderging enige wijzigingen in 1592. - De resten van de middeleeuwse vestinggracht binnen de 16e-eeuwse hoofdwal werden ca. 1612 gedempt. - Van de middeleeuwse ommuring met rondelen werden na 1590, in de loop der eeuwen, verscheidene delen afgebroken of opgenomen in civiele gebouwen. - De houten ophaalbruggen voor de poorten werden vervangen door stenen boogbruggen in 1764 (Goorpoort), in 1804 (Mheenpoort) en in de 19e eeuw (Vischpoort). - In de loop van de 18e en 19e eeuw werden aan/op de Vischpoort enige wijzigingen ten behoeve van civiele doeleinden aangebracht. - In het begin van de 19e eeuw werden de Goor- en Mheenpoort tot aan het maaiveld afgebroken. - De hoofdwal werd omstreeks het midden van de 19e eeuw enigszins afgevlakt en 'geplantsoeneerd'.

C. Verschijningsvorm en hoofdonderdelen Regelmatig rechthoekige middeleeuwse ommuurde vesting, omgeven door een omwalling en omgrachting volgens het Oudnederlandse stelsel. De vesting bestaat thans in hoofdzaak uit: - Resten van de middeleeuwse ommuring met drie poorten en enkele rondelen. - Voor de drie poorten, 16e-eeuwse bomvrije kazematten. - Een hoofdwal met vier bastions. - Een hoofdgracht. Van de vesting zijn de volgende toegangen van belang: - aan de zeezijde, de Vischpoort. - aan de ZW-zijde, de Goorpoort. - aan de NO-zijde, de Mheenpoort. - aan de ZO-zijde, de Landpoort.

D. Technische bijzonderheden De meest kenmerkende technische bijzonderheden zijn: - De hoofdwal is, met inbegrip van de bastions, enigszins afgevlakt en 'geplantsoeneerd'. - De bastions zijn ook - in horizontale zin - enigszins 'afgevlakt', in casu gaan min of meer vloeiend over in de courtines. - De voor de Visch-, Mheen- en Goorpoort aanwezige gemetselde boogbruggen hebben balustraden en hekpijlers. - De hoofdgracht heeft de oorspronkelijke vorm en afmetingen goeddeels behouden, met uitzondering van de verlanding voor de flanken der bastions. - De voor de Visch-, Mheen- en Goorpoort aanwezige bomvrije gemetselde ruimten liggen onder het niveau van het brugdek ter plaatse en bevatten onder meer kazematten voor geschut en/of handvuurwapens ter bestrijking van de grachten. De kazematten zijn overwelfd en toegankelijk van straatniveau via gemetselde overwelfde trappen; zij zijn voorzien van tot boven het maaiveld opgemetselde, afgedekte ventilatie-schachten en schietgaten. - De resten van de middeleeuwse muren en rondelen zijn afgedekt met rollagen; zij zijn in doorsnede trapeziumvormig en op enkele plaatsen voorzien van schietsleuven. De muren zijn in het algemeen op maaiveldniveau 1 tot 1,25 m. dik en op 6 m. hoogte, 0,70 tot 0,75 m. dik (fragmenten in verhouding).

De historische vesting Elburg heeft de volgende samenstellende onderdelen:1. BASTION I (Zuid-bolwerk), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 430523;2. COURTINE I-II MET GOORPOORT, BRUG, KAZEMAT EN MUURRESTEN, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 430526;3. BASTION II (West-bolwerk), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 430527;4. COURTINE II-III MET VISCHPOORT, BRUG, KAZEMATTEN EN MUURRESTEN, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 430528;5. BASTION III (Noord-bolwerk), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 430529;6. COURTINE III-IV MET MHEENPOORT, BRUG, KAZEMAT EN MUURRESTEN, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 430530;7. BASTION IV (Oost-bolwerk), zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 430531;8. COURTINE IV-I MET LANDPOORT EN MUURRESTEN, zie voor omschrijving bij complex-onderdeel met monumentnummer 430533.

Hoewel grote delen van de middeleeuwse versterkingen verloren zijn gegaan en de Oudnederlandse versterkingen zijn 'geplantsoeneerd', is het geheel, gevormd door resten der middeleeuwse ommuring, de bomvrije kazematten voor drie poorten, een poortgebouw, een hoofdwal met vier bastions en een hoofdgracht, vanwege: - het nog herkenbare karakter als middeleeuwse vesting met nagenoeg volledig 14e-eeuws stratenpatroon; - het nog goed herkenbare karakter als rechthoekige, volgens het Oudnederlandse stelsel aangelegde vesting; - de unieke combinatie van bovenvermelde stelsels; een goed voorbeeld van een middeleeuwse vestingstad, die - met behoud van de meeste kenmerken - later werd versterkt volgens het Oudnederlandse stelsel; welke geheel van algemeen belang is op grond van zijn architectuur-historische, krijgsgeschiedkundige en oudheidkundige waarde.

Eigenschappen

Functies
Functie	Hoofdcategorie	Subcategorie	Functietype	Is hoofdfunctie
–	Verdedigingswerken en militaire gebouwen	Omwalling	oorspronkelijke functie	Ja

Adressen
Straat	Getal	Achtervoegsel	Postcode	Plaats	Locatie	Situatie	Is hoofdadres
Vischpoortstraat	34	–	8081 ER	Elburg	–	BY	Ja

Percelen
Kadastraal perceel	Kadastrale sectie	Kadastraal object	Appartement	Kadastrale gemeente
–	C	1845	–	Elburg
–	C	1846	–	Elburg
–	C	1608	–	Elburg
–	C	1743	–	Elburg
–	C	1529	–	Elburg
–	C	916	–	Elburg
–	C	1123	–	Elburg
–	C	1528	–	Elburg
–	C	529	–	Elburg
–	C	497	–	Elburg
–	C	1722	–	Elburg
–	C	1763	–	Elburg
–	C	1077	–	Elburg
–	C	1481	–	Elburg
–	C	1122	–	Elburg