Inleiding

De geschiedenis van de huidige HISTORISCHE BUITENPLAATS Wickenburgh gaat vermoedelijk terug tot de Karolingische tijd, toen het werd gesticht onder de naam Westrum of Westerhem. Tot 1300 zijn geen gegevens bekend omtrent de verschijningsvorm en functie, alhoewel aangenomen mag worden dat het om een versterkt huis ging. In 1300 wordt Wickenburgh in een charter als een Stichts leen genoemd onder de naam Westenstein. Het betreft een verdedigbaar huis, dat door de toenmalige eigenaar voor de bisschop beschikbaar wordt gesteld, wanneer dat in tijden van oorlog nodig mocht zijn. Vermoedelijk is het huis Westenstein tijdens één van de vele oorlogen in het gebied verwoest, want in 1381 komt voor het eerst de naam Wickenburgh voor. Het betreft dan geen verdedigbaar huis, maar een omgrachte hofstede. De hofstede wordt voor het eerst afgebeeld op een tekening uit 1641 van Jan van Diepenem. Op de tekening staat een monumentale dwarhuisboerderij, gelegen aan een praktisch ronde vijver met daarin een rond eiland, waarop vermoedelijk het vroegmiddeleeuwse huis heeft gestaan. Op de tekening staan ook de van oorsprong uit de zestiende eeuw stammende duiventoren en de oprijlaan afgebeeld vanaf de Hoogdijk. Genoemde oprijlaan werd in 1720 verlengd tot aan de Beusichemseweg. In 1777 werd een oprijlaan vanaf de Jonkheer Ramweg aangelegd richting Schalkwijk. Volgens een tekening uit 1794 is het voorhuis met een verdieping verhoogd en verbouwd tot herenhuis. Aan het eind van de zeventiende eeuw werden vermoedelijk het koetshuis en de tuinmanswoning annex boerderij (1785) gerealiseerd, waarmee de ontwikkeling van een buitenplaats een aanvang nam. Ook de aanleg van een formele tuin in dezelfde periode onderstrepen dit. Pas in de loop van de negentiende eeuw zou de boerderijfunctie steeds meer op de achtergrond raken. Rond 1840 werd evenwijdig aan de oude oprijlaan een tweede oprijlaan aangelegd, waardoor tussen beide lanen een brede zichtas op het huis ontstond. Deze situatie bestaat nog steeds. Tussen 1860 en 1870 werd het boerderijgedeelte tot dezelfde hoogte opgetrokken als het woongedeelte. In 1872 begon men met de aanleg van een Engelse landschapstuin rond het huis, waardoor in grote lijnen een park ontstond die thans nog bestaat. Ontwerper en/of tuinarchitect zijn niet bekend. De vijver voor het huis werd vergroot, waarvoor de Wickenburghseweg ter plaatse in noordelijk richting werd verlegd. De aanleg van het Amsterdam-Rijn kanaal tussen 1934 en 1952 had tot gevolg dat de relatie met het dorp Schalkwijk, middels de tweede oprijlaan, verloren ging. Het kanaal kwam pal achter de buitenplaats te lopen. De oprijlaan werd van de buitenplaats afgesneden en verloor daarmee zijn functie. Het landhuis werd in 1951 gedeeltelijk door brand verwoest. Het westelijk deel, met opkamer en keuken, gingen verloren en zijn niet herbouwd.

Omschrijving

De historische buitenplaats WICKENBURGH, gelegen aan de Wickenburghseweg, bestaat uit de volgende complexonderdelen: 1 landhuis 2 duiventoren 3 park 4 natuurstenen bekroningen van de hekpijlers

De toegang tot het landgoed bevindt zich aan de noordwest zijde. Twee hekpijlers (zie complexonderdeel 4) langs de Wickenburghseweg markeren de toegang. In het verlengde hiervan, aan de overzijde van de weg, bevindt zich het deel van de oprijlaan, dat eindigt bij de Beusichemseweg. Dit deel van de oprijlaan is niet meer in gebruik. De huidige oprijlaan loopt langs de westelijke grens in zuidwestelijke richting en buigt daarna in oostelijke richting af om ten zuiden van het landhuis (complexonderdeel 1) te eindigen. Hier liggen, ten zuiden van de oprijlaan de voormalige dienstwoningen, waaronder het laat zeventiende-eeuwse en sterk verbouwde koetshuis met koetsierswoning en een voormalig washuisje uit de negentiende eeuw. Het in landschapsstijl aangelegde park (complexonderdeel 3) met vijver, waaraan de duiventoren (complexonderdeel 2) is gelegen, heeft een zichtas ten noorden van het landhuis en een parkbos ten zuiden ervan.

N.B. De dienstwoningen, het koetshuis met koetsierswoning en het voormalige washuisje zijn voor bescherming van ondergeschikt belang. Dit geldt ook voor de tennisbaan uit de jaren '20 van de 20ste eeuw ten zuidoosten van het washuisje.

Waardering

De historische buitenplaats Wickenburgh is van algemeen belang, vanwege de cultuur- en architectuurhistorische waarde door de ontstaansgeschiedenis van versterkt middeleeuws huis tot omgrachte hofstede in de periode 1300 en 1800 en tot landgoed met Engelse landschapstuin vanaf 1800 tot 1900. Tevens van waarde als karakteristiek voorbeeld van een tot landhuis gevormde hofstede met een landschappelijk aangelegd park met bijbehorende complexonderdelen.