Mariënwaerdt, Beesd
Omschrijving onderdeel 2: HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG behorende tot de buitenplaats Mariënwaerdt.
De buitenplaats heeft een middeleeuwse oorsprong als abdij waarvan de percelering en het lanenstelsel (infrastructuur) resteert, die de verschillende bij de abdij behorende boerderijen met elkaar verbindt. Op een kaart uit circa 1624, aanwezig op het huis, staat dit lanenpatroon aangegeven. De kern van de 18de-eeuwse buitenplaats wordt gevormd door een halfrond terrein gelegen tussen de Kloostersteeg en de bocht van de Linge met centraal het hoofdgebouw, ten noordoosten daarvan het parkbos en een boomgaard en ten zuidwesten nutstuinen (moestuin, boomgaard) en boerderijen. Haaks op de Kloostersteeg staat de toegangslaan (Biersteeg die overgaat in de Notenlaan), die in 1928 is beplant met een dubbele rij notenbomen, geflankeerd door weilanden met houtwallen. Het hoofdgebouw ligt bezijden deze as met zijn front noordwaarts naar de weilanden het Grote Vierkant en het Kleine Vierkant gekeerd. Voor het gebouw ligt een langwerpige vijver, wellicht in oorsprong een restant van de vroegere omgrachting van de abdij, die met vloeiend verlopende oevers in landschapsstijl is vergraven. Vanaf het hoofdgebouw loopt een vrij zicht over het gazon met coulissen (kastanje, rode beuk en een naaldbomengroep), over de vijver naar de weilanden. Aan de overzijde van de gracht ligt een iets verhoogd weiland waar vermoedelijk een kapel stond. Ten noordoosten van het huis ligt een wandelpark met een gebogen lanenpatroon met laanbeplanting. Op de Topografische Militaire Kaart uit circa 1850 is in het parkbos een laan aangegeven, die thans nog aanwezig is; een ganzevoet verbindt de aanleg bij het huis met het parkbos. Achter het huis ligt de ommuurde moestuin met rechthoekig padenpatroon, waarlangs fruitbomen staan.
Het complex wordt aan de zuidkant begrensd door de Appeldijk, beplant met appel- en perenbomen, die langs de Linge loopt. Bij de dijk ligt een van oorsprong middeleeuwse vluchtheuvel, waar mensen en dieren konden schuilen bij hoog water. De oostelijke grens valt samen met die van het oude kloostergoed, later heerlijkheid: de Bisschopsgraaf. De spoorlijn vormt de noordgrens.
Waardering
De HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG behorende tot de buitenplaats Mariënwaerdt is van algemeen cultuur- en tuinhistorisch belang:
- wegens de gaaf bewaarde infrastructuur daterend uit de tijd van de abdij (1129-1566);
- wegens de kleinschalige aanleg in landschapsstijl in de directe omgeving van het huis bestaande uit een parkbos met slingerlanen en een vijverpartij voor het huis;
- wegens het gaaf bewaarde moestuinensemble;
- wegens de visueel-landschappelijke relatie tussen de buitenplaats en het klooster- annex heerlijkheid;
- wegens de functioneel-ruimtelijke samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats.
Monumenten.nl maakt u wegwijs in monumentenland
Alles over monumenten onder één dak.
Een monument kopen, onderhouden of verduurzamen? Hier vindt u alle informatie, inspiratie en praktische tips.
Locatie
Omschrijving van het complex
In structuur en deels in detail gaaf bewaarde HISTORISCHE BUITENPLAATS MARIËNWAERDT met HOOFDGEBOUW (1), HISTORISCHE TUIN- EN PARKAANLEG (2), DIENSTGEBOUW (3), GRAFZERK (4), TUINMUUR (5), KOUDE BAKKEN (6), POMP (7), DRUIVENKAS (8), KAS (9), PRIEEL (10), DIENSTWONINGEN (11), BOERDERIJ 'NIEUWE BOUWING' (12), SCHUUR (13), TWEE KAPBERGEN (14A en 14B), BOERDERIJ 'ABTSBOUWING' (15), BOERDERIJ 'LINGENHOF' (16), VLOEDSCHUUR (17), HOUTEN SCHUUR (18), WOONHUIS (19), BOERDERIJ 'DE HOGE SPIJCK' MET AANGEBOUWD BAKHUIS (20), KAPBERG (21), BOSWACHTERSWONING 'PRINKEL' (22), TOEGANGSHEK (23), BOERDERIJ 'DE MOUWE' (24), VLOEDSCHUUR 25), KAPBERG (26A) en HOOIBERG (26B), BOERDERIJ 'DE LAGE SLUIS' (27), BOERDERIJ 'DE HOGE SLUIS' (28), SCHUUR (29), SLUIS (30), VLOEDSCHUUR (31), BOERDERIJ DE NEUST (32).
Ten oosten van het dorp Beesd aan de Linge ligt de historische buitenplaats Mariënwaerdt ter plaatse van de in 1129 gestichte Praemonstratenserabdij Mariënwaerdt. Dit klooster, bestaande uit een uitgebreid complex van gebouwen met kerk en klokkentoren, werd tussen 1566 en 1567 verwoest en afgebroken. De goederen werden daarna beheerd door het Kwartier van Nijmegen. In 1704 verhief de Landdag Mariënwaerdt tot een heerlijkheid met hoge, middelbare en lage jurisdictie om het goed beter te kunnen verkopen. Graaf van Bylandt kocht de plaats in 1734 en liet tussen 1734 en circa 1790 op het terrein een buitenhuis bouwen, met gebruikmaking van restanten van de abdij. Aan de noordoostzijde van het huis werd een parkbos met slingerlanen aangelegd.
Een overzichtskaart uit circa 1624 (aanwezig op het huis) en een kaart van landmeter Bajonville uit 1664 tonen de omgrenzing, de percelering, de ligging van de goederen en de lanenstructuur van het oude kloostercomplex, zoals thans nog gaaf bewaard en in één bezit is gebleven.
Op deze gronden is in de achttiende eeuw de buitenplaats gesticht, waarvan de markante kern gevormd wordt door de omgeving van het huis met parkbos, moestuin en toegangslaan, geflankeerd door weilanden en doorsneden door twee dwarslanen. De verwevenheid van de buitenplaats met het oude kloostergoed (thans landgoed) is kenmerkend en vrij uniek te noemen.
Op de bij de omschrijving behorende kaart is de omgrenzing van het complex alsmede de aanduiding van de onderdelen aangegeven. Aan de zuidkant is de Linge de begrenzing. Aan de oostkant vormt de Bisschopsgraaf de begrenzing: de watergang waarover de bisschop van Utrecht klooster Mariënwaerdt kon bereiken.
Waardering van het complex
De HISTORISCHE BUITENPLAATS MARIËNWAERDT is van algemeen cultuur-, architectuur- en tuinhistorisch belang:
- wegens de ouderdom;
- wegens de ontwikkelingsgeschiedenis;
- wegens de middeleeuwse restanten van het abdijencomplex;
- wegens de gaaf bewaard gebleven historische infrastructuur;
- wegens het 18de-eeuwse hoofdgebouw in classicistische stijl;
- wegens de aanleg in landschapsstijl en het moestuinensemble;
- wegens de inpassing in en de samenhang met het omringende landschap;
- wegens de visuele samenhang met de andere onderdelen van de buitenplaats.
Eigenschappen
| Functie | Hoofdcategorie | Subcategorie | Functietype | Is hoofdfunctie |
|---|---|---|---|---|
| Historische aanleg | Kastelen, landhuizen en parken | Tuin, park en plantsoen | oorspronkelijke functie | Ja |
| Straat | Getal | Achtervoegsel | Postcode | Plaats | Locatie | Situatie | Is hoofdadres |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Marienwaerdt 't Klooster | 9 | – | 4153 RR | Beesd | – | BY | Ja |
| Hoofdcategorie | Subcategorie | Beschrijving | Notitie |
|---|---|---|---|
| Kastelen, landhuizen en parken | Tuin, park en plantsoen | – | – |
| Kadastraal perceel | Kadastrale sectie | Kadastraal object | Appartement | Kadastrale gemeente |
|---|---|---|---|---|
| – | C | 461 | – | Beesd |
| – | C | 603 | – | Beesd |
| – | C | 477 | – | Beesd |
| – | C | 602 | – | Beesd |
| – | C | 510 | – | Beesd |
| – | C | 598 | – | Beesd |
| – | C | 501 | – | Beesd |
| – | C | 574 | – | Beesd |
| – | C | 516 | – | Beesd |
| – | C | 475 | – | Beesd |
| – | C | 505 | – | Beesd |
| – | C | 564 | – | Beesd |
| – | C | 562 | – | Beesd |
| – | C | 462 | – | Beesd |
| – | C | 483 | – | Beesd |
| – | C | 474 | – | Beesd |
| – | C | 560 | – | Beesd |
| – | C | 559 | – | Beesd |
| – | C | 558 | – | Beesd |
| – | C | 557 | – | Beesd |
| – | C | 553 | – | Beesd |
| – | C | 481 | – | Beesd |
| – | C | 540 | – | Beesd |
| – | C | 524 | – | Beesd |
| – | C | 522 | – | Beesd |
| – | C | 491 | – | Beesd |
| – | C | 464 | – | Beesd |
| – | C | 515 | – | Beesd |
| – | C | 521 | – | Beesd |
| – | C | 465 | – | Beesd |
| – | C | 517 | – | Beesd |
| – | C | 466 | – | Beesd |
| – | C | 514 | – | Beesd |
| – | C | 502 | – | Beesd |
| – | C | 408 | – | Beesd |
| – | C | 429 | – | Beesd |
| – | C | 439 | – | Beesd |
| – | C | 509 | – | Beesd |
| – | C | 492 | – | Beesd |
| – | C | 460 | – | Beesd |
| – | C | 513 | – | Beesd |
| – | C | 552 | – | Beesd |
| – | C | 485 | – | Beesd |
| – | C | 468 | – | Beesd |
| – | C | 467 | – | Beesd |
| – | C | 508 | – | Beesd |
| – | C | 551 | – | Beesd |
| – | C | 472 | – | Beesd |
| – | C | 518 | – | Beesd |
| – | C | 512 | – | Beesd |
| – | C | 576 | – | Beesd |
| – | C | 561 | – | Beesd |
| – | C | 585 | – | Beesd |
| – | C | 471 | – | Beesd |
| – | C | 476 | – | Beesd |
| – | C | 586 | – | Beesd |
| – | C | 506 | – | Beesd |
| – | C | 587 | – | Beesd |
| – | C | 503 | – | Beesd |
| – | C | 588 | – | Beesd |
| – | C | 589 | – | Beesd |
| – | C | 493 | – | Beesd |
| – | C | 590 | – | Beesd |
| – | C | 490 | – | Beesd |
| – | C | 478 | – | Beesd |
| – | C | 473 | – | Beesd |
| – | C | 488 | – | Beesd |
| – | C | 597 | – | Beesd |
| – | C | 486 | – | Beesd |
| – | C | 482 | – | Beesd |
| – | C | 525 | – | Beesd |
| – | C | 592 | – | Beesd |
| – | C | 593 | – | Beesd |
| – | C | 591 | – | Beesd |
| – | C | 563 | – | Beesd |
| – | C | 519 | – | Beesd |
| – | C | 484 | – | Beesd |
| – | C | 596 | – | Beesd |
| – | C | 595 | – | Beesd |
| – | C | 594 | – | Beesd |
| – | C | 500 | – | Beesd |
| – | D | 2072 | – | Beesd |
| – | D | 2073 | – | Beesd |
| Start | Eind | Notitie | Beschrijving |
|---|---|---|---|
| 1624 | 1624 | – | vervaardiging |