Inleiding

Het complex bestaat uit het Rijnland Mr. P.A. Pynacker Hordijk gemaal, de (niet bij de bescherming betrokken) schotbalkenloods en de bijbehorende sluizen, die de verbinding vormen tussen de Hollandsche IJssel en het stroomkanaal van de Gouwe.

Het Rijnland Mr. P.A. Pynacker Hordijk GEMAAL verving in 1936 het stoomgemaal aan de Fluwelensingel, dat het Hoogheemraadschap van Rijnland in 1855 bouwde in verband met de drooglegging van de Haarlemmermeer. Dit gemaal bleek al aan het begin van de twintigste eeuw een tekort aan capaciteit te hebben. Bovendien was het gebonden aan het maalpeil en bood het geen mogelijkheid tot het controleren van de waterkwaliteit. Naast deze tekortkomingen van het bestaande gemaal kampte Gouda met een ander groot probleem. De stad vormde een aanzienlijke belemmering voor de scheepvaart. De roep om een directere verbinding met de Hollandsche IJssel werd steeds groter. Op een voorstel van de provincie in 1918 - de provincie stelde gratis grond en subsidie ter beschikking- werd door het Hoogheemraadschap van Rijnland een plan gemaakt voor de aanleg van een verbindingskanaal met sluizen (de in 1932 in gebruik genomen Julianasluizen) en een apart stroomkanaal met een gemaal, uitslaande op de Hollandsche IJssel. Het nieuw te graven Gouwekanaal zou de Gouwe direct verbinden met deze rivier. Dit plan werd ontwikkeld onder leiding van Pieter Abraham Pijnacker Hordijk, secretaris en later dijkgraaf van het Hoogheemraadschap van Rijnland. Het definitieve plan uit 1928 voorzag in de bouw van een boezemgemaal, dat het overtollige water, dat vanuit de laaggelegen, achterliggende polders naar deze boezem wordt gepompt, uit zou gaan malen - met natuurlijk de bijbehorende sluizen. Het nieuwe gemaal heeft een uitmaalcapaciteit van 2,6 miljoen m3 per etmaal en is tevens voorzien van een inmalingsinstallatie. Naast de vergroting van de capaciteit kon dit gemaal ook veel sneller in werking worden gesteld dan het oude stoomgemaal. Na vertragingen tijdens de bouw werd het gemaal uiteindelijk in 1936 in gebruik genomen. Het oude stoomgemaal werd in 1938 buiten werking gesteld en afgebroken. De bemaling in Gouda zelf geschiedt door de gemalen Hanepraai en Mallegat.

Omschrijving

Het gemaal met de bijbehorende sluizen is gesitueerd in het stroomkanaal van het Gouwe kanaal, nabij de Hollandsche IJssel. Het ligt tussen het vaste land (met de Schielands Hoge Zeedijk) en het langgerekte eiland in het Gouwe kanaal. Aan de andere zijde (westzijde) van dit eiland bevinden zich de Julianasluizen.

Waardering

Het gemaal Rijnland Mr. P.A. Pynacker Hordijk met bijbehorende sluizen is van algemeen belang vanwege de cultuur- en architectuurhistorische waarde.

Het gemaal met bijbehorende sluizen heeft cultuurhistorische waarde vanwege de waterstaatkundige betekenis van het gemaal in Zuid-Holland en als gaaf voorbeeld van een gemaal uit de jaren dertig.

Het gemaal met bijbehorende sluizen heeft architectuurhistorische waarde als representatief voorbeeld van de Zakelijk Expressionistische stijl en vanwege de karakteristieke detaillering en materiaalgebruik.

Het gemaal met bijbehorende sluizen vormt een functionele en situationele eenheid met de omliggende boezems en sluizen en markeert de in- en uitlaatpunten. Bovendien is het gemaal beeldbepalend gesitueerd aan de Hoge Schielandse Zeedijk.

Het gemaal en de bijbehorende sluizen zijn nagenoeg gaaf, zowel in hoofdvorm als detaillering en interieur van het gemaal.