Inleiding

Het COMPLEX van het Rijksopvoedingsgesticht voor Jongens, bestaande uit het HOOFDGEBOUW, DIRECTEURS- en ONDERWIJZERSWONINGEN, werd in 1908 naar ontwerp van W.C. Metzelaar op de Amersfoortse Berg gebouwd. Het complex werd vormgegeven in een overgangsarchitectuur met elementen uit neo-renaissance en chaletstijl. Het betrof een bijzondere instelling, aangezien het geen strafinrichting was, maar een instelling voor heropvoeding van jongens die met Justitie in aanraking waren gekomen. Dit gebouw was het eerste voorbeeld van deze vooruitstrevende denkwijze, die in 1905 in de wetgeving werd vastgelegd. Het opvoedingsgesticht werd gezien als een leerschool en had plaats voor 144 jongens.

Opmerkelijk is het ontbreken van typische gevangeniskenmerken, zoals muren, hekken en tralies bij de representatieve delen van het complex. De opzet van het complex is open en ruimtelijk, dit om de relatie met de maatschappij te benadrukken. De bouw van villa's en dienstwoningen sloot goed aan bij de parkachtige villabebouwing op de Amersfoortse Berg. Dat het hoofdgebouw ook en vooral een gevangenisfunctie had, bleek alleen uit de achter het hoofdgebouw gelegen vleugels, die voorzien waren van getraliede vensters en door de vleugels haaks op elkaar te ontwerpen ontstonden vier open, geheel van de buitenwereld afgesloten binnenplaatsen.

In 1931-1932 werden aan de achterzijde werkplaatsen gebouwd en werd tevens de rechtervleugel van het hoofdgebouw even lang gemaakt als de linkervleugel. Door moderniseringen van het interieur was het mogelijk het gesticht tot in de jaren tachtig in stand te houden. Na enkele tijdelijke functies als huis van Bewaring en als asielzoekerscentrum zijn in 1998 woningen in het complex ondergebracht. Hoewel delen van de vleugels van het hoofdgebouw werden gesloopt, is hierbij het representatieve aanzicht vanaf de Utrechtseweg behouden.

Omschrijving

Net ten westen van het hoogste punt van de Amersfoortse Berg is, aan de noordzijde van de oost-west gelegen Utrechtseweg, op een rechthoekig terrein het Rijks Opvoedings Gesticht gesitueerd. Het complex bestaat uit een hoofdgebouw met een representatieve voorgevel en twee vleugels aan de achterzijde. Voor het hoofdgebouw staan twee woningen die bestemd waren voor respectievelijk de directeur en de adjunct-directeur. Tenslotte zijn zes dubbele dienstwoningen voor onderwijzend personeel aan oost- en westzijde drie gekoppelde woningen van een rechthoekig veld gelegen, dat aan de noordzijde begrensd wordt door het hoofdgebouw.

Het complex van het voormalige Rijks Opvoedings Gesticht bestaat uit de volgende onderdelen: 1. hoofdgebouw met twee vleugels, Kon. Beatrixplantsoen 16-36 2. directeurswoning, Kon. Beatrixplantsoen 38 3. adjunct-directeurswoning, Kon. Beatrixplantsoen 14 4. zes dubbele dienstwoningen, Kon. Beatrixplantsoen 2-12, 40-50

Waardering

Het complex is van algemeen belang vanwege zijn architectuurhistorische waarde als goed bewaard gebleven voorbeeld van een gestichtsgebouw in overgangsarchitectuur met rijke detailleringen en een verscheidenheid in materiaalgebruik. Van cultuurhistorische waarde als zeldzaam en eerste voorbeeld van een op de wetgeving van 1905 gebaseerd opvoedingsgesticht. De onderdelen van het complex bezitten door de ruimtelijke opzet rond een plantsoen een grote ensemblewaarde tot elkaar. Het complex neemt in het oeuvre van architect W.C. Metzelaar een belangrijke plaats in.