Inleiding en omschrijving

"Hemelrijk", complex bestaande uit een LANDHUIS (onderdeel I), een KOETSHUIS (onderdeel II), en een HEKWERK (onderdeel III) en opgetrokken in eclectische en ambachtelijk-traditionele vormen. Tenminste al in 1641 was er op deze plek een boerderij die vanaf 1732 bekend staat als buitenplaats en in de loop van de negentiende eeuw steeds meer voor permanente bewoning geschikt is gemaakt. In 1873 kreeg het landhuis grotendeels zijn huidige vorm en in 1895 werd het aan de achterzijde gelegen koetshuis met dienstwoning gebouwd. De tuinaanleg is van de hand van L.A. Springer. Het buiten de bebouwde kom van Sint-Michielsgestel gelegen complex bevindt zich op een langwerpig stuk land met afgeronde hoeken dat is gesitueerd tussen de Hemelrijkstraat en de Pleinsedijk. Deze beide, in elkaar overlopende straten vormen aan drie zijden de omgrenzing van het complex. De omgrenzing aan de zuidoostelijke zijde is geografisch gezien minder duidelijk en wordt gevormd door de grens van de tuin en het parallel aan de Pleinsedijk lopende Beukenlaantje.

Bij de buitenplaats hoorde oorspronkelijk ook een aan de Pleinsedijk gelegen boerderij (de hoeve "Hemelrijk") met annexen en een stuk akkerland. Dit gedeelte werd begrensd door het stuk Pleinsedijk, Rooistaartstraat dat aan de zuidoostelijke kant doorliep tot de Hemelrijkstraat. De vroegere hoofdingang van het complex was gelegen aan het zuidelijke begin van de Hemelrijkstraat en liep via een afzonderlijke beukenlaan naar de zuidoostelijke gevel van het landhuis. Van het oorspronkelijke tracé van de beukenlaan resteert nog het circa 150 m. lange stuk van landhuis tot boerderij. Bij een eigendomssplitsing omstreeks 1930 is het vervolg van de beukenlaan samen met de boerderij en het akkerland overgegaan in andere handen. De beukenlaan loopt sindsdien teniet in het akkerland. Na de eigendomssplitsing is de entree naar het landhuis in noordelijke richting langs de Hemelrijkstraat verplaatst naar de huidige locatie aan de straat tegenover het huis. Het meest opvallende aspect van het landhuis wordt gevormd door de flankerende hoektorentjes die in neoromaanse vormen zijn opgetrokken. Bij een renovatie in 1968-1969 onderging het landhuis vooral intern wijzigingen. Tevens werd aan de straatzijde een erker gebouwd die buiten de van rijkswege geldende bescherming valt. In die periode werd ook aan het woongedeelte van het koetshuis een erker gebouwd. Op het terrein bevinden zich verder nog enkele kleinere annexen zoals een kippenhok en een volière; deze objecten vallen buiten de van rijkswege geldende bescherming. De tuinaanleg, naar alle waarschijnlijkheid van de hand van L.A. Springer, is nog grotendeels origineel, al zijn er wel enkele infrastructurele wijzigingen aangebracht. De opzet is gemaakt in een Gemengde tuinstijl. In de tuin bevindt zich nog grotendeels de oude beplanting bestaande uit onder meer: rode beuk, treurwilg, kastanje, esdoorn, coniferen, eik en rododendrons. Bijzondere elementen zijn de beukenlaan aan de zuidoostelijke kant van de villa en de welvijver aan de noordwestelijke kant. De tuin wordt aan de straatzijde afgesloten door een enigszins gewijzigd siersmeedijzeren hekwerk.

Waardering

Het complex is van algemeen belang. Het complex heeft cultuurhistorische waarde als bijzondere uitdrukking van de sociaal-economische ontwikkeling waarbij de gegoede burgerij en de bestuurlijke elite zich in de directe nabijheid van 's-Hertogenbosch aan de uitvalswegen van de kleinere, meer landelijke, plaatsen daaromheen vestigen en daar een landhuis laten bouwen.

Het complex is van architectuurhistorisch belang vanwege de bijzondere samenhang tussen de samenstellende onderdelen, de typologische en de kunsthistorische kwaliteit van de toegepaste eclectische en neoromaanse stijlelementen. Het complex is verder van belang vanwege de gave, door L.A. Springer aangelegde tuin. Het geheel heeft ensemblewaarde vanwege de hoogwaardige kwaliteit van de bebouwing en de historisch-ruimtelijke relatie met de wegen en groenvoorzieningen.

Het complex is van belang vanwege de bouwtechnische en typologische zeldzaamheid die het als zodanig bezit.